Dünya, daha evvelce bilinse de tsunaminin yıkıcı tesiriyle 2004’te yüzbinlerce insanın hayatını kaybettiği Endonezya’nın Sumatra adası açıkları ve 2011’deki Japonya Tohoku’daki zelzelelerinin akabinde tanıştı.
Tsunamiler daha çok okyanuslar üzere açık denizlerde tesirli gözükse de geçtiğimiz yıl İzmir Seferihisar açıklarında meydana gelen sarsıntı sonrası kıyıda yaşanan ani su yükselmesi, bunun Türkiye’de de belli bir ölçeğe kadar tehlikeli olabildiğini gösterdi.
Boğaziçi Üniversitesi Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Kıymetlendirme Merkezi Müdürü Kalafat, “1-7 Mart Sarsıntı Haftası” kapsamında merkezin çalışmaları ve Türkiye’deki tsunami riski üzerine değerlendirmelerde bulundu.
Ağırlıklı olarak Doğu Akdeniz’de tsunami müşahede ve ikaz merkezi olarak çalışmalarını sürdürdüklerini tabir eden Kalafat, merkezdeki en kıymetli özelliğin sismik istasyonların yanı sıra su düzeyi istasyonlarının da bulunması olduğunu lisana getirdi.
‘Marmara’da 2 metre civarında bir su yükselmesi bekleniyor’
Kalafat, üç tarafı denizlerle çevrili Türkiye’deki tsunami açısından riskli bölgelerle ilgili şunları aktardı:
“Ağırlıklı olarak Ege ve Akdeniz bizim için daha riskli. Güney batı kıyılarımızda, Girit, Muğla, Gökova, Fethiye, Antalya civarında 3 metrenin üzerinde tsunami olma mümkünlüğü var. Akdeniz’de Girit yayı diye tabir ettiğimiz alan aslında Afrika plakasının Ege-Anadolu plakasının altına daldığı bir levha sonu. Büyük sarsıntılar de levha hudutlarında oluyor. Tarihi kayıtlara da baktığımızda Girit ve 12 Adalar civarında değerli tsunamiler olmuş. Marmara’da ise yüklü olarak beklediğimiz tsunami, örneğin 7 şiddetinde büyük bir sarsıntı sonrası olabilir. Marmara’da 2 metre civarında bir su yükselmesi bekleniyor. 2 metrelik su düzeyinin yükselmesi bile makul bölgelerde sorun ve hasar yaratabilir.”
Kalafat, kıyıya yakın bölgelerde bilhassa Akdeniz bölgesi için tsunamiye yönelik çalışmalar yapılması gerektiğini vurgulayarak, Marmara Denizinin içinde de bin metrenin üzerinde, çeperleri kalın, genç alüvyonlarla ve sedimanlarla çevrili üç derin çukur olduğunu anlattı.
Büyük bir zelzele sonrasında etkilenen sediman katmanlarının hareketine bağlı olarak tsunami mümkünlüğünün görüldüğünü belirten Kalafat, Marmara’da beklenilen tsunamilerin heyelan kaynaklı olduğunu vurguladı.
‘Erken ikaz verme kapasitemiz var’
Doç. Dr. Doğan Kalafat, zelzele olmasa bile tsunamiyle ilgili erken ihtar verebilecek kapasitelerinin bulunduğunu tabir ederek, sarsıntı sonrası ikinci bir tehlikeyi bertaraf etme ismine bunun değerli olduğunu kaydetti.
Kalafat, “Yaklaşık 4 ila 7 dakika ortasında tsunamiyle ilgili erken uyarıyı verebiliyoruz. Bu müddet de kıymetli. Zira toplum bu bilgiyi aldıktan sonra tsunami tahliye noktalarından inançlı bölgelere ulaşabilir. Türkiye çapında su düzeyi istasyonlarını daha sık konumlandırarak, buradan gelecek hem sarsıntı hem de su düzeyi bilgisiyle tsunaminin boyutu, gelişmesi ve erken ikaz verme kapasitemiz var” sözlerini kullandı.
Özellikle Ege Denizi ve Akdeniz’de yaşanacak sarsıntılar sonucu oluşabilecek tsunamilere karşı önlemli olunması gerektiğini belirten Kalafat, Türkiye’deki tsunaminin açık denizlerde olduğu üzere büyük felaketlere yol açmayacağını anlattı.
‘Tsunami riski var’
Kalafat, kıyı bölgelerindeki yapıların ziyan görebileceğini lisana getirerek, şöyle devam etti:
“Deniz tabanında olacak zelzele sonrasında toplumun şunu bilmesi gerekir, örneğin sarsıntının büyüklüğü 6’nın üzerine çıktıysa tsunami olabilir. Uyarlılara dikkat edip, kıyıdan uzaklaşarak, mümkün olduğu kadar yüksek kısımlara tahliye olunmalı. Toplum bunu bir refleks olarak düşünmeli. Tsunami tabelaları da bir şuur oluşturması açısından da değerli.”
Geçmişte Fethiye açıklarında meydana gelen 6’nın üzerindeki bir zelzele sonrası insanların günlerce tsunami olacağı telaşıyla panik halinde hareket ettiğini hatırlatan Kalafat, muhtemel bir tsunaminin sarsıntıdan 20-30 dakika sonra yaşanabileceğini ve günler sonra gelmesinin mümkün olmadığını kaydetti.
Tsunami müşahede istasyonları
Türkiye’deki tsunami müşahede istasyonları hakkında bilgiler veren Kalafat, enstitülerinin haritalı ileti gönderimi gerçekleştiren tek hizmet sağlayıcı olduğunu tabir etti.
Türkiye’de 25 su düzeyi istasyonu bulunduğunu bildiren Kalafat, istasyonların yüklü olarak Marmara’da ve tüm Türkiye kıyıları boyunca yer aldığını kaydetti.
Bu istasyonların sayısının artmasının kıymetli olduğunu anlatan Kalafat, “Ülkemiz doğal afetler açısından riskli bir bölgede. Hasebiyle zelzeleler ve sonrasında oluşacak tsunamilerle ilgili toplumumuzun şuurlu olması gerekiyor. Birebir vakitte zelzeleye güçlü binalarda oturmanın yanı sıra deniz kıyısına sıfır, dere yataklarına hiçbir formda mesken yapmamamız gerekir. Buralar sarsıntıda ve sarsıntı sonrası oluşabilecek tsunamilerde hasar görecektir” diye konuştu.
