CHP Genel Lider Yardımcısı ve Sözcüsü Faik Öztrak, CHP İktisat Masası heyetinin bugün Bartın’da iş insanları ve sivil toplum örgütleri temsilcileriyle yaptığı toplantıda konuştu. Öztrak, özetle şunları söyledi:
“Biz, bu iktisat masasını 2018 yılında, Genel Liderimiz Kemal Kılıçdaroğlu’nun talimatıyla kurduk. O gün, 2018 yılının ağustos ayında, Türk iktisadının önemli halde savrulmaya başladığını gördük. Artık bu mevzuda özel bir dikkatin gerektiğini tespit ettik ve iktisat masasını kurarken de mümkün olduğu kadar burada bulunan iş insanlarının içinden, onlarla birlikte çalışmış beşerlerle birlikte bu masayı kurmaya itina gösterdik. Bugün burada Özkan Yalım Beyefendi var; Uşak milletvekilimiz, tıpkı vakitte Türkiye’nin kıymetli lojistik firmalarının birinin de sahibi. Bedri Beyefendi var, Bedri Sertel; eski İzmir Vilayet Liderimiz, tıpkı vakitte İzmir’in en esaslı esnaf ailelerinden geliyor. Onun yanında Aşkın Beyefendi var. O da benim üzere Devlet Planlama Teşkilatı’ndan geliyor, orada yetişti, iktisatçı kendisi. Yeniden arkadaşımız Çetin Osman Budak, Odalar ve Borsalar Birliği’nin eski idare heyeti üyesi, Antalya Organize Sanayi Bölgesi Lideri. Yani yeniden burada bulunan hazirunun içinden gelen birisi, Türkiye’nin değerli, kağıt bölümünden bir firmanın da sahibi. Akif Hamza Çebi; o da benim üzere bürokrat, evvelki periyotta Gelirler Genel Müdürlüğü yaptı kendisi, birebir vakitte İstanbul milletvekili. Aykut Beyefendi de var. Aykut Beyefendi, tıpkı vakitte benim Hazine’den de arkadaşım; o da bürokrasiden gelme. Şu anda partimizde İstanbul milletvekili olarak bulunuyor. İlhami Beyefendi, Türkiye Tohumcular Birliği Başkanı’ydı. Kendisi tohumcu, Türkiye’nin kıymetli tohumcularından biri; Tekirdağ milletvekilimiz. Sayın Mehmet Güzelmansur; Hatay milletvekilimiz, tıpkı vakitte orada vilayet lideriydi lakin daha da kıymetlisi kendisi de iş adamı. Sanıyorum yalnızca akaryakıt bayiliği yok birebir vakitte üretim de yapıyor. Tıpkı vakitte bir büyük yıkama makinaları yapan fabrikanın da sahibi.
Burada arkadaşlarımız, sizlerin içinden olan arkadaşlarımız. Sizlerin sıkıntılarını bilen arkadaşlarımız. Sabah akşam ‘mazot, akaryakıt fiyatı şöyle arttık, bu türlü düştü’. Bunlarla nasıl yaşayabilir iş alemi? Bunlara bakan arkadaşlarımız. Müsaade verirseniz ben size artık, Türkiye ve dünya ekonomisindeki son gelişmeler ve bugün ülkenin içinde bulunduğu buhrandan nasıl çıkabileceğimiz konusunda mümkün olduğu kadar kısaltarak bir sunum yapmaya çalışayım.
‘Türkiye bu global salgın sürecinde esnafını, sanayicisini, çiftçisini bütçeden desteklemek yerine borç vererek bu süreci atlatabileceğini zannetti’
Bugün ülkemizde üç, hatta artık dört oldu, dört büyük krizi birlikte yaşıyoruz. Türkiye’nin birinci krizi, bir ekonomik kriz. Büyüme modelimiz tıkandı. Büyüme modeli aslında 2013 yılında tıkandı. Hangi iktisat modeli? Sıcak parayla ekonomiyi şişirme modeli. Dışarıdan sermaye bolluğu sırasında sıcak parayla ekonomiyi şişirdik. Bunun ismine da büyüme dedik. Fakat üretmeden bu büyümenin sürdürülebilir olmadığını da çok açık seçik bu günlerde görüyoruz. Fakat 2013’ten itibaren de göstergelere baktığımız vakit bu patinajı görmeye başlamışız. İkincisi; Türkiye’deki ‘tek kişilik sistem’ diyelim ya da tek kişilik rejime geçiş. Tek kişilik sisteme geçiş süreci 2014’te başladı, 2018’de fiilen gerçekleşti. 2018’den itibaren de Türkiye’de kurumların çok önemli biçimde tahrip edildiğini ve mevcut devletin mevcut kurumsal yapısıyla da bu külfetlerin üstesinden gelemeyeceği açık seçik ortaya çıktı. Esaslı kurumların hepsi birer birer yok edildi. Üçüncüsü; pandemi yani global salgındı. Bilhassa 2020’de tüm bu krizlerin üstüne gelen global salgında maalesef hükümetin izlediği siyasetler, Türk iktisadının kırılganlığını daha da artırdı. Neydi bu siyasetler diye sorarsanız temel özelliği şu: Türkiye, bu global salgın sürecinde esnafını, sanayicisini, çiftçisini bütçeden desteklemek yerine borç vererek bu süreci atlatabileceğini zannetti. Bunun sonucunda da finansal kısımdaki kırılganlıkları daha da artırmış oldu.
‘İzlenen siyasetler iktisadımızı iç ve dış gelişmeler karşısında büsbütün savunmasız bırakmış vaziyette’
Bugün de yaşadığımız değerli krizlerden bir tanesi, artık bunun tesirlerini görüyoruz, o da Rusya ve Ukrayna ortasındaki savaş. Daha tam tesirlerini görmedik. Şu ana kadar yaşadığımız, şu ana kadar gördüğümüz, şu ana kadar açıklanan sayılar, bunların hepsi Ukrayna-Rusya krizinden evvel gerçekleşmiş olan sayılar. Doğal gördüğümüz nokta şu; bugüne kadar izlenen siyasetler, iktisadımızı iç ve dış gelişmeler karşısında büsbütün savunmasız bırakmış vaziyette.
‘Dünyanın hiçbir yerinde de bizimkine benzeri bir sistem yok’
Türkiye’de uygulanan bu ucube sistem, -niye ucube sistem diyorum- sahiden ucube bir sistem. Buna başkanlık sistemi deseniz değil. Başkanlık sistemlerine baktığınız vakit onlarda kontrol, istikrar düzenekleri çalışıyor. Dünyanın hiçbir yerinde de bizimkine misal bir sistem yok. Artık pekala ne oldu? Bu sistem başladı, bu sistem Türkiye’yi 10 yıl geriye götürdü. Bir defa her şeyden evvel bugün hala söyleniyor, bir 2023 gayelerimiz var. 2023 gayelerimiz, dönüp baktığımız vakit, 2011 yılında seçimden evvel bu maksatlar tespit edildi. Sonra plana da girdi. 2023’te gayrı safi yurt içi hasılamız 2 trilyon dolar olacaktı. Gerçekleşme, -bunu zira orta vadeli planda da yazıyorlar- 925 milyon dolar olacak. Yarı yarıya düşmüş. Gerçekleştirememişiz. Kişi başına gelir 25 bin dolar olacaktı. ‘10 bin dolar olacak diyoruz’ artık. O da yarı yarıya düşmüş. ‘İhracat, ihracatımız çok düzgün; rekor kırıyoruz.’ Evet, zati ihracatı artıracaksak her yıl rekor kıracağız. Lakin amacımız neydi; 500 milyar dolar. Ne yapabiliyoruz; 242 milyar dolar. Yarıdan bile az. İşsizlik… Bir tek işsizlik oranını ikiye katlamışız. ‘Yüzde 5’ demişiz ancak bugün orta vade programda işsizliğin yüzde 11,4’te kalacağı söyleniyor. Burada da önemli bir başarısızlık var.
‘Hükümet yanlış para siyaseti nedeniyle döviz krizine sebep oldu’
Aslında biraz evvel söylemiştim, iktisattaki patinaj 2013’ten sonra başladı diye. 2013’te Türkiye’nin gayrı safi yurt içi hasılası 958 milyar dolardı. 2021’de yüzde 11 büyüdük. Gerçekleşme, 802,7 milyar dolar. Düşme, 155,3 milyar dolar. Yani 2013’ten 2021 yılına kadar cebimizden 155 milyar dolar alınmış. Kişi başına gelirimiz, 12 bin 582 dolardan 9 bin 539 dolara düşmüş. Dolar kuru, 1 lira 90 kuruşmuş 2013 yılında, 2021’in ortalama dolar kuru 8 lira 98 kuruş olmuş. Artık 14 buçuk lira. Enflasyon, 2013’te yüzde 7,4’müş, 2021’in sonunda yüzde 36,1, şubat ayında yüzde 50’yi geçti. İşsizlik 9’muş, 2021 ortalaması yüzde 12, hala daha 12 civarında; ocak ayı açıklandı. Aslında Türk iktisadı, 2018’den bu yana yalpalıyor. 2018’in başlarında AK Parti Genel Lideri, Londra’da şunu söyledi; ‘Faiz sebep, enflasyon sonuçtur’. Ortalık birbirine girdi. Zira, bu türlü bir şey yok. İktisat teorisinde de yok. Ortalık karışında geri adım attı. 2018 birinci söyleyişi. Lakin bu olağan çok önemli inanç buhranı yarattı. Bunu aşabilmek için Türkiye’de idare, bir uydurma istikrar izlenimi verebilmek için Merkez Bankası’nın döviz kasasını boşalttı; 128 milyar dolar… Bugün de devam ediyor, en az 30-40 milyar dolar daha buharlaştırıldı. Merkez Bankası’nın art kapısından, açıklama yapılmadan, kamu bankaları eliyle satıldı. Güya, işte bu döviz kuru etkilenmiyormuş izlenimi vermek için. Fakat akabinde 2021’in eylül ayına kadar üç tane Hazine ve Maliye Bakanı değişti. Eylül ayına kadar tekrar bu sefer dört tane Merkez Bankası Lideri değişti. Talimatla ‘faiz sebep, enflasyon sonuçtur’ teorisini doğrulayabilmek için talimatla siyasetçi faizi düşürüldü. Fakat piyasa faizleri, döviz kuru, ülkenin risk üniteleri, enflasyon, işsizlik çığırından çıktı. Hükümet, açıkçası bir döviz krizinin çıkmasına neden olacak bir ortam yokken yanlış iktisat siyasetleri, yanlış para siyaseti nedeniyle döviz krizine sebep oldu. İpin ucu elden kaçtı, paniklediler ve bütçenin altına bir ‘kur muhafazalı mevduat’ diye bir bomba koydular. Güya kur muhafazalı mevduatta Türk lirasının paha kaybetmesinin önüne geçecekler. Lakin şunu dikkate almadılar. Bu yıl, 2022 yılında ABD Merkez Bankası’nın faizi artıracağı katılaşmıştı. Onlar faizi artırırsa, biz faizi düşürürsek bunun TL üzerinde ek baskı yaratacağını hiç dikkate almadılar. Tekrar iki yıldır Ukrayna ve Rusya’nın bir savaşa tutuşabileceği, burada ortalığın ısınmakta olduğu konuşuluyordu.
‘Hazine’nin üstüne binen yük 25 milyar TL’
NATO Sekreteri Stoltenberg, ‘Biz bunu bekliyorduk’ dedi ancak buna karşın kur muhafazalı mevduatı getirdiler ve nitekim bir şartlı yükümlülüğü daha bütçenin üzerine yüklediler. Artık kur muhafazalı mevduat 539 milyar liraya ulaştı. Getirildiği günden şubat sonuna kadar otalama kur 13 lira 38 kuruştu. Bugün 14 lira 50 kuruşu aştı. 14 lira 50 kuruştan hesap yapsak, bunun Hazine’ye maliyeti… Zira şöyle dedi: ‘Banka yüzde 17 faiz verecek. Şayet kur, sizin o gün yatırdığınız kurun üstündeyse ve de bu yüzde 17 ona yetmiyorsa ortadaki farkı ben ödeyeceğim’ dedi. Artık Hazine’nin üstüne binen yük 25 milyar TL; bu kurda, birinci üç ayda. Bir de buna tatlandırıcı olarak getirdikleri vergi indirimleri var. Onları da dahil ederseniz maliyeti 30 milyar lirayı aşıyor.
‘Merkez Bankası’nın rezervleri eski 50 milyar dolar açık veriyor’
Rusya-Ukrayna savaşına biz hazırlıksız yakalandık. Rusya, 2014’te, Kırım’ın ilhakında kendisine uygulanan ambargolardan ders almış ve iktisadının dayanıklılığını artıracak önlemleri almış. Kamuda mali disiplini artırmış. İktisatta dedolarizasyona gitmiş. Geçtiğimiz yıl 120 milyar dolar, ödemeler istikrarı fazlası vermiş. Rus Merkez Bankası’nın döviz rezervleri, 640 milyar dolarla rekor kırmış. Biz ne yapmışız? Hiçbir tedbir almamış. Yalnızca günü geçirmeye çalıştılar. Hani merhum Erbakan’ın tabiriyle yalnızca pansuman yapmışlar. Öteki bir şey yok. Para siyasetini etkisizleştirmişler. Bunu bakanın kendisi de söyledi. Kamuda mali disiplin bozuldu. Ekonomiyi daha fazla dolarize etmişler. Dış açığı denetim edemediler. Ocakta, şubatta dış açık rekorlar kırıyor. Merkez Bankası’nın rezervleri de bizde, netleştirdiğiniz vakit -50 milyar dolar açık veriyor. Enflasyon bunun sonucunda doğal azdı. 2022’nin ikinci ayında tüketici enflasyonu yüzde 54,4. Bu, son 20 yılın en yükseği. Dışarıda enflasyon var. Dünya enflasyonla boğuşuyor. Lakin bizdeki enflasyonun temel sebebi makûs idare. Güç fiyatları bütün dünyada artıyor. Evet lakin Türkiye’de güç fiyatları dünyanın kat be kat üstünde artıyor. Münasebetiyle bunun gerisindeki temel sebep, beceriksizlik. Tıpkı şey, besin fiyatlarında da bu türlü.
‘Ülkemizin yepisyeni bir stratejiye muhtaçlığı var’
Aslında bu dünyadaki gelişmeleri okuyabilsek, elimizdeki potansiyeli harekete geçirebilsek bu ‘orta gelir tuzağı’ dediğimiz tuzaktan çok rahat çıkıp hızla 20 bin dolar düzeyine ortalama gelirimizi getirebiliriz. Avrupa Birliği’ne yakınsarız. Avrupa Bölgesi’nin en büyük üretim üssü olabiliriz. Refahı ve demokrasiyi artırmak suretiyle de global memnunluk endeksinde de üstlere tırmanabiliriz. Aslında bütün bu fırsatlardan yararlanabilmek için ülkemizin yesyeni bir stratejiye gereksinimi var.
‘Kesintisiz ve süratli büyüme için büyümenin kapsayıcı olması gerektiği dünyanın kabul ettiği bir konu artık’
Hızla atılması gereken adımlar, kamu ve özel kesin ortasında çağın değişen koşullarına uygun yeni bir diyalog, yeni bir kurumsal iş birliğini geliştirmeliyiz. Sıhhat ve besin üzere temel alanlarda kamucu yaklaşımlarla ülkemiz kendi kendine kâfi hale getirilmeli. Bütün dünya bugün bunla uğraşıyor. Devletin düzenleyici ve denetleyici işlevlerinden en tesirli halde yararlanmalıyız. Esnaf Bakanlığı derhal kurulmalı. Ekonomik ve Toplumsal Kurul nizamlı olarak toplanmalı. Ekonomiyi istişareyle yönetmek lazım. Yatırım iklimi, kurallara nazaran daima geliştirilmeli. Teknoloji ve istihdam ortasındaki istikrara dikkat edilmeli. Bu çerçevede ‘Refah Devleti 3.0’a süratle geçmemiz gerekir. Büyüme kapsayıcı olmalı. Kimseyi dışlamamalıyız büyüme sürecinden. Zenginliği hakça paylaşmaya muhtaçlığımız var. Kesintisiz ve süratli büyüme için büyümenin kapsayıcı olması gerektiği dünyanın kabul ettiği bir konu artık.”
