Bu çeşit kıyaslamaları sevmem fakat bazen kaçınılmaz oluyor. “Bizde asla olmaz” diyeceğimiz cinsten bir tanıklıktı. Okuduğum anabilim kısmının zarurî kıldığı derslerden biri olan, elbette çok da sevdiğim sosyoloji dersinin birinci günüydü. Öğretim vazifelilerinin birden fazla solculardan oluşan, Marksizmin birçok İngiliz üniversitesindeki üzere son derece canlı olduğu üniversitemizin az sayıdaki liberal sağcılarından biriydi hocamız. Donanımlı, entelektüel bir hocaydı. Çok nazik, karşısındakini dinleyen, bağnaz olmayan biri olduğunu sonraki derslerinde öğrenmemiz uzun sürmemişti.
Severdim. Tahminen de onu sevmeme yol açan etken, dersin birinci günü elindeki o incecik kitabı, Komünist Manifesto’yu havaya kaldırıp “sosyoloji okuyacaksanız, bu kitaptan başlayacaksınız” deyişi olmalı. Bu kelamları bazılarına abartılı gelebilir kuşkusuz fakat toplumu, içindeki çatışmalarını, en uygun biçimde ortaya koyan büyük ustalar Marx ile Engels’in sosyolojiye de önemli katkılarının, olduğunu en azından formül açısından, inkâr etmenin de manası yok elbette. Hocanın tavrı hem bilim ahlakına, hem de insani vefaya çok uygundu nitekim. Marx’ın, yeterli, berbat bir öğrencisi olarak elbette sevecektim hocayı. Yaşıyorsa ömrü uzun olsun.
Düşünürlerin en büyüğü
Karl Marx ile Frederick Engels Manifesto’yu 1848 yılında yazdıklarında biri 29 başkası 27 yaşındaydı. Tarihin görüp görebileceği bu en süper beyinlerin elinden çıkan o kitap “devrimlerin, alt üst oluşların kılavuzu” dur tek sözle. İşte bu, “dünyayı alt üst eden” kitabın muharrirlerinden biri olan, personel sınıfının büyük teorisyeni, bilimsel sosyalizmin kurucusu Karl Marx’ın dün 139’ncu vefat yıldönümüydü. Vefatından üç gün sonra, 17 Mart 1883’de mezarının başında konuşan Engels’in birinci kelamı “14 Mart günü, öğlenden sonra üçe çeyrek kala, yaşayan düşünürlerin en büyüğü artık düşünmez oldu” dur. Çok çarpıcı sahiden. Marx’ın nasıl öldüğünü de yeniden Engels’in tıpkı konuşmasından öğreniyoruz: “Ancak iki dakika yalnız bıraktıktan sonra, odaya girince, onu koltuğunda rahat rahat, lakin sonsuzluğa dek, uyumuş bulduk”.
“Avrupa ve Amerika militan proletaryasının, tarihi bilimin bu adamda yitirmiş bulunduğu şey, ölçülemez. Bu devin mevti ile bırakılan boşluk, kendini duyumsatmakta gecikmeyecek” demekte çok haklıydı Engels. Zira Marx insan tarihinin gelişme yasasını bulmuştur. Marx kadar yanlış anlaşılmış, anlatılmış çok deha var mıdır sanki? Hiç sanmam. Çökmüş olan sosyalizmin uygulamalarına bakarak onun siyasal amacını bilerek kasıtlı yorumlayanların sayısı az değildir. Formüle ettiği komünizm temel olarak insan özgürlüğünü ele alır. Bunun gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceği sorusu hala yakıcılığını korumakta elbette. Sorunun varlığından Marx sorumlu değildir kuşkusuz.
Bitmedi, bitmez, bitmeyecek
Sovyetlerin çöküşü ile birlikte bittiğini ileri sürenlere Marxizmin global çapta tesirini hala sürdürdüğünü hatırlatmak gerek. Artık güzelce deforme olsa da komünist bir parti tarafından yönetilen Çin’i, Laos’u, Vietnam’ı, Nepal’i, Kuzey Kore’yi, Hindistan’ın Kerala eyaletini örnek verebiliriz. Hindistan’da 1977’den 2011’e kadar 34 yıl boyunca iktidarda olan komünistleri de anımsatmalı natürel. Batıda da Leninizmden arındırılmış da olsa Marksizmin yaygınlığı da eklenmeli. Sıkıcı olmasın bu yazı artık, geçelim bunları.
Ömrü boyunca yoksulluk çekmiş, bir oğlunu açlık kaynaklı hastalıktan kaybetmiş bu büyük adamın, bir yakınma olarak değil, latife yollu söylediği bir cümlesi vardır; “Kapital dahil yazdıklarımdan yeterli bir puro alacak kadar bile karım olmadı” der. Ha bu ortada bu harikulade beyin yeterli purodan anlar mıydı, bakın bu kuşkuludur. Bendeniz de iflah olmaz bir puro tutkunu olduğumdan, Büyük Marx’ın puroyla münasebeti dikkatimi çekiştir. Marx kendisini bir puro uzmanı olarak görürdü. Bunu o kadar çok dillendirirdi ki, en sonunda dostları dayanamayıp uydurma bir “Küba purosu” ile purodan ne kadar anladığını denemek istediler. Verilen puroyu çok beğenen Marx “işletildiğini” lakin bir gün sonra anlayacaktır.
Sarhoşluktan bir geceyi karakolda geçiren, eşinin az sayıdaki takılarını birkaç günlük yiyecek parası karşılığı rehinciye veren Marx’ın yaşadığı tüm olumsuz şartlara karşın her vakit keyifli olduğunu söylerler. Bir de kendisiyle ne kadar dalga geçtiğini. Büyük aşkı, eşi Jenny’ye gençliğinde yazdığı berbat şiirleri yaşlılığında okuyup gülerlermiş örneğin.
Ustaya sayıyla, sevgiyle.
139 yıldır yok lakin “toplumu hala onun formülüyle açıklayabiliyor, yorumlayabiliyoruz”. Sosyoloji hocam liberal sağcı bir İngiliz’di. O birinci dersteki sözleridir bunlar.
Doğrudur.
