20 Aralık iktisat tarihine geçecek bir gündü. Cumhurbaşkanı Erdoğan o gün kur muhafazalı TL mevduat hesabını açıklamıştı. O konuşurken dolar 18.4 TL’den 11 TL’nin altına iniyordu. Bu türlü düşüş bir Dogecoin’de oluyordu bir de dolar/TL’de…
20 Aralık iktisat kitaplarına geçecek geçmesine de, iktisat idaresinde bir muvaffakiyet örneği olarak mı yoksa bir ülkede tasarruf sahiplerinin hükümetleri tarafından çarpılması örneği olarak mı, orası şimdi belirli değil. İktisat idaresi 20 Aralık’ta doların 18.4 TL’den 11 TL’nin altına gerilemesini vatandaşların yeni uygulamaya gösterdiği büyük ilgiyle açıklıyor. Lakin o gece Merkez Bankası rezervlerinden piyasaya müdahale edildiği ortaya çıktı. Madem vatandaşın ilgisi büyüktü, buna ne gerek vardı?
Neyse, o günün tartışmasını iktisat kitaplarına bırakıp kur muhafazalı mevduata girenlerin ne kazandığına, ne kaybettiğine bakalım. Kur muhafazalı mevduata birinci girenlerin vadesi bu hafta doluyor. Malum, uygulamaya girmek için asgarî üç ay vadeli hesap açmanız gerekiyor. Varsayalım ki, 20 Aralık haftası tereddüt ettiniz, dolarınızı bozsanız mı, bozmasanız mı, kur muhafazalı mevduata girseniz mi, girmeseniz mi, düşündünüz durdunuz…
20 Aralık haftası 11 TL’nin altına gerileyen dolar sonraki hafta biraz yükselerek 13 TL’nin üzerine çıktı. Siz de 3 Ocak günü kararınızı verip dolarınızı bozdurdunuz. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın o günkü döviz kuru 13.42 TL’ydi.
Bankada 7.451 dolarınız vardı. 13.42’den çevirince 100 bin liranız oldu. Vadeniz haftaya doluyor, ne kazandınız?
Bu soruya cevap vermek için doların haftaya hangi düzeyde olacağını bilmek lazım. Şu anki düzeylerinde kaldığını, vade gününde 14.80 TL olduğunu varsayalım. Bankaya yatırdığınız 100 bin lirayı 14.80 TL ile çarptığımızda 110.283 TL oluyor. Yani kur muhafazalı mevduat uygulaması size üç ayda 10.283 TL getiri sağladı.
Bunun bir kısmı faiz, bir kısmı kur garantisi. Faizi bankanız, faiz ile kur düzeyi ortasındaki farklı Hazine ödeyecek. Lakin orası sizi ilgilendirmiyor, siz hesabınıza yatan paraya bakarsınız. (Ama geçerken, yüzde 17’lik yıllık faizin üç aylık karşılığı olan 4.284 TL’yi bankanızın, kur ile faiz ortasındaki 5.998 TL’lik farkı ise devletin ödeyeceğini belirtelim.)
Acaba 3 Ocak’ta kur muhafazalı mevduata girmek yerine paranızı öbür bir enstrümana, mesela gram altına yatırsanız ne olacaktı?
3 Ocak’ta gram altının fiyatı 805 TL’ydi. 100 bin liranızla 124,22 gram altın aldınız. Bu yazıyı yazdığım dakikalarda altın 918 TL idi. Gelecek hafta da bu düzeyde kaldığını varsayalım, paranız nereden nereye çıktı? 100 bin liradan 114 bin liraya. Yani gram altın, kur muhafazalı mevduattan daha çok kazandırdı.
Ama unutmayalım ki, geçen üç ayda Türkiye’de çok önemli bir enflasyon vardı. TÜİK’e nazaran bile. Ocak ayı enflasyonu yüzde 11.1, Şubat ayı enflasyonu yüzde 4.81 olarak açıklandı. Mart’ta da yüzde 4 enflasyon olsa, üç ayda yüzde 20 eder. 3 Ocak’ta 100 bin liranızı enflasyona endeksli bir enstrümana yatırmış olsaydınız bugün 120 bin liranız olacaktı. Meğer kur muhafazalı mevduat size 110.283 TL verdi. Yani birikiminiz enflasyon karşısında gerçek olarak yaklaşık 10 bin lira eridi.
Neden bu türlü oldu? Dolardaki yükseliş enflasyonun altında kaldığı için. Dolar neden enflasyonun altında kaldı? Zira kıymeti özgür piyasada belirlenmedi. Kur muhafazalı mevduattan Hazine’ye çok büyük bir yük gelmesin diye Merkez Bankası rezervleriyle piyasaya müdahale edildi.
Ekonomi idaresinin para piyasasına müdahale ettiği rejimlere özgür piyasa değil müdahaleli kur rejimi (İngilizcesi dirty float) ismi veriliyor. Türkiye’de şu anda müdahaleli kur rejimi var.
Yukarıda size aktardığım kur muhafazalı mevduat hesabını yapan eski bankacı Erol Taşdelen, Hazine’ye birinci maliyetin 14 milyar TL olduğunu söylüyor. Az para değil lakin dolar özgür piyasada belirlense çok daha yüksek olabilirdi.
Hazine’nin bu işten kazandığını söyleyebilir miyiz? Sanırım söyleyebiliriz. Vatandaş? O enflasyon karşısında kaybetti.
