Aynı başlığı taşıyan ve 26 Mart Cumartesi günü yeniden bu köşede yayımlanan yazıda oligarşi, oligark ve plütokrasi kavramlarını açmış, akabinde Forbes Listesine giren en varlıklı 5 Türk’ün servetlerine odaklanmıştık. Yazı olumlu ya da olumsuz çok sayıda reaksiyonla karşılaştı. Olumlu reaksiyonlara teşekkür etmek, olumsuzlara açıklama getirmek gerekiyor.
Türkiye’de oligark var mı?
Olumsuz tenkitlerin birden fazla, son 30 gündür Türkiye medyasını dolduran Rus oligark haberlerinden etkilenmiş üzere görünüyor. Oligark nerede olur? Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla ortaya çıkan ülkelerde. En azından bu türlü bir algımız var. Halbuki kitap bize bu türlü bir kural koymuyor. Oligarşi, TDK’ye nazaran “Siyasal gücün birkaç kişilik bir kümenin elinde toplandığı yönetim” biçiminde tanımlanıyor. Yani bahsin Rusya ile kopmaz bir bağı yok. Pekala bir diğer ülkede de, mesela Türkiye’de de oligarşiden, hasebiyle oligarklardan bahsetmek mümkün. Türkiye’de siyasal güç, demokratik biçimde mi kullanılıyor? Bu güç tümüyle geniş halk kesitlerine yayılmış mıdır? Bu sorulara olumsuz cevap veriyorsak ikinci soruya geçelim. Finansal olarak güç sahibi olanlar siyasal gücün ortağı mıdır? Bu soruya da olumlu cevap veriyorsak, o halde oligarşik bir nizamdan neden bahsedemeyelim?
Oligarşiden bahsediyorsak, pek natürel oligarktan da bahsedebiliriz.
Oligark arayan güce bakabilir
Bu açıklama gereğince tatmin edici değilse, o halde probleme sektörel bazlı yaklaşalım. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra oligarkların ürediği güç dalının Türkiye’deki durumunu gözleyelim. Bilindiği üzere geçmişte tümüyle kamunun elinde olan güç kesimi 2008 ile 2013 yılları ortasında özelleştirildi. Gerek kamunun elindeki 21 dağıtım şirketi, gerekse Elektrik Üretim AŞ’nin santralları bir küme sermayedara satıldı. 2013 yılında tamamlanan özelleştirme sürecinin sonunda tablo, bölümün tümüyle birkaç sermayedarın elinde kaldığı bir görünüme dönüştü. Dilek edenler buraya
Enerjideki özelleştirmeler gereğince ikna olmayanlar altyapı kesimine göz atabilir. Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) ismi altında, riskin tümünü kamunun üstlendiği, özelin gelir garantileriyle ihya edildiği projelere göz atıldığında da tablo değişmeyecek.
“Satıyorsun, satıyorsun bitmiyor”
Derya içre olup, deryayı bilmeyen balık misali, biz de buradan Rusya’ya bakınca özelleştirmelerle ihya edilmiş bir küme azınlık görüyoruz lakin dışarıdan kendimize bakmıyoruz. AKP’nin eski Maliye Bakanları’ndan Kemal Unakıtan bakın 2007 yılında ne diyor;
“Özelleştirmede satıyorsun, satıyorsun bitmiyor. Bu kadar komünist bir ülkeymişiz. Komünizmin ağdalısıymışız. Ulaştırma, çimento, kağıt, şeker, her şey devlete ilişkin. Bir berber dükkanları kalmış özel teşebbüsün elinde” (Arzu edenler haberin detaylarına buradan bakabilir)
Şunu demeden geçmeyelim, elbette komünizm üretim araçları mülkiyetinin devlete ilişkin olmasından ibaret bir sistem değil. Öteki gerekleri de var. Lakin Türkiye’de kamu bölümü nitekim azımsanmayacak büyüklükteydi. Unakıtan’ın “komünistin ağdalısıymışız” demesi boşuna değil. Ne vakit satıldı bunlar? Son 20 yılda. Bu haliyle bizdeki özelleştirme dalgası, büsbütün olmasa da Rusya’daki sürece misal. Merak edenler mesela TEKEL’in içki fabrikalarının özelleştirme kıssasını buradan okuyabilir.
Türkiye’de oligarşi var mı yok mu? Bu soru çok su götürür. Fakat basitçe “yoktur” deyip kestirip atılamaz. “Kim bu Türk oligarklar” yazı dizisi 3. kısmıyla Perşembe günü devam edecek.
