Türkiye Endüstrici ve İş insanları Derneği’nin (TÜSİAD) genel şurası yapıldı. Birinci konuşmayı yapan TÜSİAD başkanlığına Orhan Turan’ı önerdiklerini belirten YİK Lideri Tuncay Özilhan “Orhan Bey’i TÜRKONFED’in idare heyeti başkanlığı periyodunda yakından tanıma fırsatı bulduk. TÜRKONFED Anadolu’daki SİAD’ları ve sektörel dernekleri kucaklayan bir konfederasyon. TÜSİAD’ın 1994’ten beri SİAD’larla ve kesim dernekleriyle yaptığı işbirliğinin sonucunda Türkiye’deki iş dünyası artık temsil konusunda çok daha güçlü” dedi.
Özilhan’ın konuşmasından öne çıkanlar şöyle:
‘Sürekli hale gelen krizler adeta yeni normalimiz oldu’
Son on beş yıla bakıyorum: 2008 krizi, Covid-19 pandemisi, iklim krizi ve artık de Ukrayna krizi. Tam en kötüsünü geride bıraktık artık toparlanma periyodu dediğimizde yepisyeni bir krizle karşı karşıya kalıyoruz. “yeni normal” kavramı birinci kere 2008 krizinden sonra gündemimize gelmişti. Adeta krizlerin daima hale gelmesi, belirsizlik ve öngörülemezlik yeni normalimiz oldu.
‘Peki ne yapmak gerekiyor?’
Peki, krizlerin süreğen hale geldiği şartlarda ne yapmak gerekiyor? Bunun hiç elbet kesin ve tartışmasız bir cevabı yok. Farklı birçok kriz görmüş herkesin aklına geleceği üzere karşılık ihtiyatlı olmaktan ve değişen şartlara ahenk yeteneğini artırmaktan geçiyor. “Yeni bir krizle müsabaka ihtimali yok; yakında düzlüğe çıkarız” varsayımıyla hareket etme lüksümüz yok.
‘Topyekün değişim’
Elimizdeki imkanları önlemli kullanmak ve en kıymetlisi de bünyemizi kuvvetlendirmek zorundayız. Her kriz uzun vadede içinde yaşadığımız tertip üzerinde dönüştürücü bir tesir yaratıyor. Bu dönüştürücü tesirlerin üst üste eklenmesinin sonucu ise topyekün bir değişim. Bu değişimin ikili boyutu artık barizleşmiş durumda: Bir yandan dünyadaki jeopolitik istikrarlar, bir yandan da global iktisat politik değişiyor.
‘Karşımızdaki sorun bu kere stagflasyon’
Yakın geleceğe baktığımızda dünya iktisadının tam da pandeminin yol açtığı resesyondan çıkmaya hazırlandığı bir etapta patlak veren Ukrayna krizinin tesiri ile sert bir darbe alması kaçınılmaz. Bu kere karşı karşıya kaldığımız sorun stagflasyon. Zira hem üretimin yavaşlaması hem de fiyatların artması kaçınılmaz. Güç, besin ve öteki temel mallarda fiyat artışı ve tedarik sıkıntıları en çok Avrupa’yı ve bizi olumsuz etkileyecek. Ukrayna krizinin yarattığı problemlere Çin’de Covid-19 ölümlerinin yine başlaması ile tekrar gündeme gelen kısıtlamalar ekleniyor. Bu gelişmeler maalesef global üretim zincirlerinde yine aksamalara yol açacak. Birinci varsayımlara nazaran bu sene dünya ekonomisindeki büyümenin yüzde 1, Avrupa’da ise yüzde 1.5 puan aşağı inebileceğine dikkat çekildi. Üretim zincirlerindeki aksamaların boyutları, güç problemleri ve yükselen fiyatlar dikkate alındığında Ukrayna krizinin Avrupa iktisadı üzerindeki tesirlerinin pandeminin tesirini aşabileceğinden korkuluyor.
‘Fiyat artışları enflasyonun toparlanmasını zorlaştırıyor’
Ülkemiz maalesef bu son krize iktisadının pek de güçlü olduğu bir ortamda yakalanmadı. Türkiye hem Ukrayna ve Rusya ile ilgileri nedeniyle direkt hem de Avrupa ekonomisindeki yavaşlama nedeniyle dolaylı olarak etkilenecek. Yüksek enflasyonun yol açtığı ziyanları esasen ekonomik ve toplumsal hayatta bir müddettir yaşıyoruz. Güç, buğday ve gübre fiyatlarındaki artışlar enflasyonist gidişatın toparlanmasını zorlaştıracak.
İhracatta son periyotta sevindirici artışlar elde etmiştik. Ancak Avrupa’daki yavaşlama durumunda ihracat artışını devam ettirmemiz mümkün olmayacak. Rusya ve Ukrayna’dan gelecek turistlerdeki azalma turizm gelirlerinde beklediğimiz sayıya ulaşmamızı engelleyecek. Artan petrol ve doğalgaz fiyatları ithalat faturamızı kabartacak. Bütün bu kanallar cari açık üzerinde ek yük oluşturacak ve TL’nin kıymeti üzerinde baskı yaratacak.
TL’nin bedel kaybı da ithal girdi fiyatları üzerinden enflasyonist baskıyı güçlendirecek. Enflasyonist baskının ortadan kaldırılması ve fiyat istikrarının sağlanması her şeyden evvel para ve maliye siyasetlerinin fiyat istikrarı doğrultusunda uygulanmasını gerektiriyor. İktisat konuşurken genelde daima makroekonomik istikrar konusuna odaklanıyoruz.
Çünkü sağlıklı bir iktisadın üzerinde yükseleceği temel bu. Lakin makroekonomik istikrarı konuşmak bizi sonuçlarını lakin uzun vadede göreceğimiz üretim, yatırım, istihdam, teknoloji ve yenilik ortamı üzere alanlardaki dönüşüm muhtaçlığını konuşmaktan alıkoymamalı. Zira makroekonomik istikrarı bir türlü sağlayamamamızın ardında da bu meseleler yatıyor.
‘TL’ bedel kaybedince üretim maliyetleri süratle yükseliyor’
Enflasyonun temel sebeplerinden biri üretimin hammadde, orta malı ve yatırım malında ithalat bağımlılığının yüksek olması. Bu nedenle TL paha kaybedince üretim maliyetleri süratle yükseliyor. Güçte ve üretim için temel girdilerde ithalata bağımlılık yıllardan beri çözemediğimiz sıkıntılar. Dışa bağımlı olduğumuz sürece dışarıdan enflasyon ithal ediyoruz. Güçte ve üretimde ithalata bağımlılığı azaltmak için yanlışsız bir sanayi stratejisi izlemeli ve kıt kaynakları yanlışsız alanlara yönlendirmeliyiz.
Temel altyapı alanında geçtiğimiz periyotta değerli bir atılım yaptık. Böylelikle üretim ve ticaret için yeri sağlamlaştırdık. Artık sıra, bu yeri kullanarak istihdam yaratacak, döviz getirecek sanayi ve tarım tesislerinde. Lakin üretim derken, altyapı derken yalnızca klasik alanları kastetmiyoruz. Ekonomik büyümenin, verimlilik artışının, istihdam yaratmanın lokomotifi artık dijital teknolojilerin kullanıldığı iş kolları.
‘Düşük faiz tasarrufları cezalandırılıyor’
Üretim için yatırım, yatırım için de düşük faiz oranları gerekiyor. Lakin, yatırımları canlandırmak emeliyle faiz oranlarının çok düşük tutulması yüksek enflasyon ortamında tasarrufları cezalandırıyor. Negatif gerçek faizler çok yüksek olunca tasarrufların yatırıma dönüşme düzeneği çalışmıyor. Para tasarrufa yönelmek yerine dövize, altına, emlak yatırımına, ithal elektronik eşyaya ve ithal arabaya yöneliyor.
Bu nedenle üretim yapısını değiştirmeden, ithal girdilere olan bağımlılığı ortadan kaldırmadan, yatırıma yönelecek tasarrufları artırmadan, tarım ve sanayi üretimini hızlandırmadan fiyat istikrarını kalıcı olarak sağlayabilmek mümkün değil. Bunun birincil şartı da uzun vadeli siyaset geliştirmek. Uzun vadeli siyaset muhtaçlığının en değerli olduğu alanlardan birisi de tarım. Evvel pandemi, akabinde Ukrayna krizi tarımda kendi kendine kâfi olmanın ne kadar değerli olduğunu, bunun asla taviz vermememiz gereken bir alan olduğunu bütün açıklığı ile ortaya koydu.
‘Tarımsal girdide dışa bağımlılık azaltılmalı’
Ne tarım ve hayvancılığın yem, gübre, tohum, mazot üzere temel girdilerinde dışa bağımlılık azaltılabildi, ne üretimde bilgi, teknoloji ve Ar-Ge düzeyi yükseltilebildi, ne verimlilik artırılabildi, ne de köylü ve çiftçilerin üretimden vazgeçerek kentlere göç etmesi önlenebildi. Ziraî üretim düşüyor, ziraî girdilerde dışa bağımlılık yükseliyor, TL paha kaybettikçe ithal girdilerin fiyatları süratle artıyor, ve sonuçta tarım ve besin fiyatları daima yükseliyor.
Artan fiyatları ithalatla dengelemeye çalışmak durumu daha da ağırlaştırıyor. Zira ucuz ithalat karşısında rekabet edemeyen çiftçi üretmekten vaz geçiyor. Köyünü terk ediyor kente yerleşiyor. Böylelikle ziraî üretim azalıyor fakat taleple bir arada dışa bağımlılık daha da artıyor. Pekala, biz değerli üretirken ithalat yaptığımız ülkeler nasıl daha ucuza üretebiliyor?
‘Temel hak ve özgürlükler genişletilmeli’
“Geleceği İnşa” çalışmamızda da vurguladığımız üzere, Türkiye için batılılaşma, kalkınma ve demokratikleşme birlikte seyreden eğilimler. Türkiye’nin Batı ile alakalarının yapan bir tabanda ilerlemesi, demokratik hak ve özgürlükler alanının genişlemesi ve ekonomik istikrarın sağlanarak büyümenin hızlanması birbirini destekleyecek gelişmeler. Bu alanlardan birinde daha ileri gitmek istiyorsak öteki alanlarda da ileri gitmeyi hedeflememiz gerekiyor.
Bu çerçevede, idare sistemimizde yapılacak iyileştirmelerin de değerli olduğunu düşünüyorum. Geçenlerde Cumhurbaşkanımızın da vurguladığı bu nokta global sistem içinde gözle görülür hale gelen ülkemizin yumuşak gücünün daha ileri taşınması açısından kıymet taşıyor. Bu doğrultuda atılması gereken en değerli adım temel hak ve özgürlüklerin, hukukun üstünlüğü ve adalet sisteminin ve kuvvetler ayrılığının güçlendirilmesi olacaktır.
Geleceği inşa çalışmamızda kurumlar başlığı altında yapmış olduğumuz şu üç öneriyi tekrarlamak isterim:
1- Hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığının sağlanması çerçevesinde devletin tüm süreçlerinde hukukla bağlı olması ve faal hak arama özgürlüğünün teminat altında olması,
2- Çoğulcu ve iştirakçi demokrasinin güçlendirilmesi; bütün vatandaşlar için tüm hak ve özgürlük alanlarının Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi standartlarında geliştirilmesi, siyasette ötekileştirme, ayrımcılık ve nefret telaffuzları ile gayret edilmesi,
3- Kuvvetler ayrılığını güçlendirmek için istikrar ve denetleme sistemleriyle yargısal kontrolün güçlendirilmesi, şeffaf, hesap verebilir, daha az merkeziyetçi ve faal bir kamu idaresi anlayışının yerleşik hale getirilmesi
Bu adımları atabilmek, yeni global mimaride önümüze açılan fırsatlardan yararlanma şartlarını sağlayacaktır.”
