TÜDAV’ın Ulusal Denizanası ve Gibisi Çeşitler İzleme Programı’nın Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz’de görülen ve birçoğu zehirli olan denizanaları ile ilgili yürütülen ‘Ya Yakarsa Projesi’ kapsamında birçok denizanasının kaydı oluşturuldu. Dünyanın birçok yerinde de görülmekle bir arada Akdeniz, Ege, Karadeniz ve Marmara’da toplam 18 tıp denizanası ile 5 tıp denizanası gibisi jelatimsi çeşit bulunuyor. Bu çeşitlerden kimileri zehirli, kimileri da bilhassa balıkçılık ve deniz ekosistemi açısından büyük tehlike taşıyor.
Akdeniz’de Aurelia aurita (ay denizanası) ve Chrysaora hysoscella (pusula denizanası) üzere kozmopolit dağılım gösteren öteki bir tabirle dünyanın birçok deniz ve okyanusunda da bulunabilen denizanası tiplerinin bulunduğu açıklandı.
Akdeniz’e ilişkin olmayan bir tür
Ayrıca son günlerde Antalya kıyılarında karaya vurma olaylarıyla dikkat çeken Rhopilema nomadica (Göçmen denizanası) çeşidi denizanasının ise aslında Akdeniz’e ilişkin bir tıp olmadığı, Süveyş Kanalı aracılığıyla bölgeye geçtiği belirtildi.
Denizlere Süveyş Kanalı aracılığıyla geçen öbür tiplerin Aequorea globosa (yuvarlak denizanası) ve Cassiopea andromeda (ters-düz denizanası) üzere çeşitler olduğu kaydedildi. 1980’li yıllarda gemilerin balast sularıyla Türkiye sularına giriş yapan bir cinsin de Mnemiopsis leidyi (taraklı medüz) olduğu, bu çeşidin balık yumurta ve larvalarını yemesiyle balık stoklarında önemli azalma yaşandığı aktarıldı.
‘Çözüm için denizanaları yeterli tanınmalı’
Özellikle yabancı ve istilacı çeşitlerin çok artışıyla ortaya çıkan meselelerin turizm, balıkçılık, halk sıhhati, deniz kirliliği ve biyogüvenlik üzere bahislerde olumsuz tesirlerine işaret edildi. Bu olumsuz tesirleri en aza indirgemek için bu bahislerde yapılacak çalışmalara değer verilmesi, tedbirlerin evvelce alınmasının çok değerli olduğu vurgulandı. Tahlil için sorunu uygun tanımlamak ve ‘Ülkemizde hangi denizanası tipleri nerelerde ve ne kadar yoğunlukta bulunuyor’ sorularının yanıtlarını uygun bilmek gerektiği, bu basamakta ‘Ya Yakarsa Projesi’nin sürece çok yararı olduğu kaydedildi.
‘Denizanasının tipine nazaran değişebilir’
Özellikle son günlerde birçok kıyıya vuran ve imgeleri ile kaygı yaratan denizanaları konusunda ihtarda bulunan TÜDAV, ‘Ya Yakarsa Projesi’ni hatırlatarak denizanası çeşitlerine dikkat çekti.
Yayakarsa.org sitesindeki bütün tiplerin Türkiye denizlerinde görüldüğü, kimilerininse yıl içinde çok artış gösterdikleri belirtildi. Türkiye sularındaki denizanaları için rastgele bir tıbbın direkt öldürücü tesiri bulunduğunu söylemenin yanlış olduğunun da belirtilen açıklamada, şu ikaz yapıldı:
“Ancak denizanası sokması hadiselerinde görünen tesirlerin şahıstan şahsa nazaran, değişiklik göstereceğini belirtmek gerekir. Denizanalarında bulunan knidoblast ismindeki yakıcı hücrelerle temas olduğu vakit genelde deride oluşan enflamasyon, ağrı ve kaşıntı durumları gözlemlenmekle bir arada dermotoksik, kardiyotoksik ve hemolitik tesir üzere çok çeşitli toksik tesirlerin varlığı da bilinmektedir. Hissedilen ağrının şiddeti ve oluşabilecek daha farklı belirtiler, denizanasının çeşidine ve bulunulan coğrafyaya nazaran değişiklik gösterebilmektedir.”
Türkiye’deki en tehlikeli türler
TÜDAV uzmanları, şu ana kadar başta Akdeniz olmak üzere Türkiye sularında denizanası kaynaklı vefatlar ile ilgili farklı görüşlerin olduğuna dikkat çekti. Kimi uzmanlar denizanası kaynaklı ölümlerin olduğunu belirtirken, tıp insanlarının bu mevzuda delil gösterememekte olduğunu da vurgulandı.
TÜDAV, çeşitlerden en tehlikelilerini ise şöyle sıraladı:
*Drymonema dalmatinum: Akdeniz’in en büyük denizanalarındandır. Son derece rahatsız edici, tehlikeli ve zehirli denizanaları cinslerinden birisidir. Çapları 1-2 metreye ve uzunlukları 75 cm ile 1 m ortasında. Yüzücüler ve balıkçılar tarafından dikkat edilmesi gereken tehlikeli bir cinstir.
*Carybdea marsupialis (Kutu denizanası): Orta derecede zehirli olan bir cinstir. Akdeniz’in birtakım kıyısal alanlarında çok sayıda görülmektedir.
*Macrorhynchia philippina (Filipin Hidroidi): Bu çeşidin teması, acılı bir batmaya neden olur.
*Olindias phosphorica (Püsküllü denizanası): Temas halinde hayli acıya neden olur ve deride zigzag halde işaret bırakır.
*Chrysaora hysoscella (Pusula denizanası): Kıyısal bölgelerde yayılım gösterir, baharda başlayıp yaz sonuna kadar yaygın görülür. Dokunulan yerde acı veren, kaşınan isiliklere neden olur.
*Rhopilema nomadica (Göçmen denizanası): Yakıcı kapsüller, ağız kolları üzerinde ve şemsiyenin etrafında bulunur. Yüksek üreme potansiyeline sahiptir. Haziran-eylül ortasında daha fazla görülür ve yüzücüler, balıkçılar ve dalgıçlar için potansiyel tehlike oluşturur.
*Pelagia noctiluca (Mor sokar denizanası): Zehirli ve tehlikeli bir denizanasıdır. Fosforesans özelliği nedeniyle suyun altında hafif bir ışık yayar. 50 metre derinliğe kadar görülebilir. 50 cm uzunluğa kadar tentakülleri yakıcı kapsüller ile temas edildiğinde bedende acılara neden olabilir ve hayvandan uzak durmak gerekmektedir.
*Cassiopea andromeda (Ters-düz denizanası): Nematosist isminde bedende acıya, deride kızarıklığa, kaşıntıya birebir vakitte kusmaya ve iskelet ağrılarına neden olabilecek toksin üreten nematosistlere sahiptir.
*Rhizostoma pulmo (deniz ciğeri denizanası): Az zehirli, Akdeniz, Ege, Karadeniz ve Marmara’da bilhassa kirliliğin fazla olduğu alanlarda ağır görünür. Nematosistlere sahiptir ve bu özelliği nedeniyle yüzücülerin çok başını ağrıtmaktadır.
*Aurelia aurita (Ay denizanası): Ege, Karadeniz, Marmara ve Akdeniz’de bulunur, zehirsiz ancak yüzlercesi hatta binlercesi bir ortada sığlık yerlerde yayılış gösterir. Ağ atımı zorlaştığından balıkçılık olumsuz etkilenmektedir. Geniş sığ alanlarda yaşayanları, fırtınalarla karaya vurduklarından kıyılarda hem imaj hem de çürümeleri esnasında makus koku yayarlar.
