Avrupa Birliği, İngiltere ve Amerika’nın yaptırım yağmuruna tuttuğu oligarkların Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile ilişkileri merak uyandırıyor.
Sovyetler Birliği’nin 90’larda dağılmasından sonra Rusya ve Ukrayna başta olmak üzere çeşitli bölgelerde ortaya çıkan, servetlerinin kaynağı tam olarak bilinmeyen seçkinler ve Kremlin kontaklı kapitalist zümreye oligark* deniliyor.
Bugün lüks yatları ve mal varlıklarıyla gündeme oturan Rus oligarkların hepsinin Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile bir münasebeti var.
İşte dünya gündeminde geniş yer tutan oligarklar ve Rus önder Putin ile temasları…
Gazprom’un kilit ismi: Aleksey Miller
Leningrad Finans ve İktisat Enstitüsü’nden iktisat alanında mezun olan Aleksey Miller, 1991’den 1996’ya kadar Saint Petersburg Belediyesi’nde Vladimir Putin’in yönetimi altında Dış Bağlantılar Komitesi’nde çalıştı. 2011’den beri dünyanın en büyük güç tedarikçisi Gazprom’un CEO’luğunu yapıyor. Putin, Miller’ın CEO’luk vazifesini teminat altına alarak Gazprom yöneticilerinin üçüncü taraflarla ziyanlı bağlar içine girmesini engelledi.
2018’in nisan ayında Amerika Miller’ı yaptırım uygulanan şahıslar listesi SDN’ye koydu. Uygulanan bu yaptırım, onun Amerikan şirketleri ve iş adamlarıyla rastgele bir ticari alaka içine girmesini engelliyor. Rusya’nın Ukrayna’yı 24 Şubat’ta işgal etmesinin akabinde İngiliz hükümeti Miller’ın mal varlığını dondurarak ona seyahat yasağı getirdi.
Miller’ın servetinin 2,5 milyar dolar olduğu biliniyor.
İgor Seçin
İgor Seçin, 1984’te Leningrad Devlet Üniversitesi’nden dilbilimci olarak mezun oldu. Portekizce ve Fransızcayı akıcı olarak konuşabiliyor. 1980’lerde Sovyet tercümanı olarak çalışan Seçin, 1991’den 1996’ya kadar Saint Petersburg Belediyesi’nde Putin’in belediye lider yardımcılığını yaptı.
1999’da Rusya başbakanı Putin’in baş sekreteri olarak atandı. 2004’te petrol ve doğalgaz şirketi Rosneft’in idare heyeti lideri oldu. 2012’den beri de Rosneft’in başkanlığını yapıyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra Avrupa Birliği Seçin’i kara listeye altı ve tüm mal varlığını dondurdu. İspanya ve İtalya, Seçin’e ilişkin iki lüks yat Amore Vero ve Crescent’e el koydu.
Seçin’in net mal varlığı tam olarak bilinmezken, 2015 yılında İngiliz haber ajansı Reuters, Rosneft yöneticisi olarak yılda 4.7 milyon dolar kazandığını yazmıştı.
Savunma şirketi CEO’su: Sergey Çemezov
Sergey Çemezov, devlet denetimindeki askeri savunma şirketi Rosteh’in CEO’su. Eski bir KGB casusu ve yüksek rütbeli bir general olan Çemezov, 80’li yıllarda Doğu Almanya’dayken Putin ile arkadaş oldu. Çemezov, Putin Rusya’nın lideri olduğunda zenginleşti.
2007 yılında ise Rosteh’in CEO’su olarak atandı. Pandora Papers, Çemezov ve ailesinin yurtdışında 600 milyon dolarlık lüks bir yat da dahil olmak üzere büyük bir servetinin olduğunu ortaya çıkarmıştı.
İspanya, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra Çemezov’un lüks yatına el koydu.
Eski casus: Nikolay Tokarev
Nikolay Tokarev, petrol ve doğalgaz çizgisi şirketi Transneft’in lideri olarak misyon yapıyor. Tokarev, 1973’te Karaganda Politeknik Enstitüsü’nden mezun oldu.
Doğu Almanya’da KGB ajanlığı yaptığı devirde Vladimir Putin ve Sergey Çemezov ile arkadaş oldu.
1996-1999 yılları ortasında Başkanlık Mülk İdaresi Departmanı’nda Putin’in yönetimi altında çalıştı. 2009’dan beri Rosneft’in idare şurasında yer alıyor.
Avrupa Birliği 2022’de Tokarev’i kara listeye alarak tüm mal varlığını dondurdu. 3 Mart’ta Amerika da Tokarev, eşi ve kızına benzeri yaptırımlar uyguladı. İngiltere, Tokarev’e seyahat yasağı da getirmişti.
Herman Gref
Herman Gref, Rusya’nın en büyük bankası Sberbank’ın CEO ve idare heyeti lideri olarak misyon yapıyor.
Gref, 2000’lerin başlarında ve ortasında Putin idaresinin liberal reformcularından biri olarak görüldü. Petrol ve gaz kesiminin tekelleşmesine mahzur olduğunu pek çok kere söz etti. Gazprom, Aeroflot, Rosneft, Svyazinvest üzere devlet denetimindeki şirketlerin idare konseyinde üye olarak vazife aldı.
2018’de Amerika Hazine Bakanlığı Gref’i Putin’e yakın olduğuna inanılan siyasetçiler ve iş adamları listesi olarak bilinen “Kremlin Listesi”ne aldı.
Putin’in şefi: Yevgeni Prigozin
Yevgeni Prigozin, restoranları ve yemek şirketleri Putin’in iş yemeklerine konut sahipliği yaptığı için “Putin’in şefi” olarak biliniyor.
Amerika’nın Suriye’de desteklediği Kürt güçlerine 2018’de saldıran paralı asker örgütü Wagner Küme ile ilişkisi olduğu tez ediliyor.
Prigozhin, 2018 Amerika Birleşik Devletleri Başkanlık seçimlerine müdahale ettiği gerekçesiyle suçlanıyor. Prigozhin ve şirketleri Amerika tarafından ekonomik yaptırımlara ve cezai kovuşturmalara maruz kalmakta. Avrupa Birliği ve İsviçre, Wagner Grup’u Ukrayna’ya gönderdiği gerekçesiyle Prigozhin’in mal varlığını dondurmuştu.
Rus başkanın ‘sırdaşı’: Arkadi Rotenberg
Arkadi Rotenberg, Rusya’daki en büyük gaz boru çizgisi şirketi ve elektrik tedarikçisi S.G.M. kümenin eş sahibi olarak misyon yapıyor.
Forbes, 2021 yılında Rotenberg’in servetini 1.9 milyar dolar olarak yazmıştı. Rotenberg, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in sırdaşı, iş ortağı ve çocukluk arkadaşı olarak biliniyor.
Amerika, 2022’de Rotenberg, oğlu ve kızının mal varlığına da el koymuş ve vize yasağı getirmişti.
Putin’in bankacısı: Yuri Kovalçuk
Yuri Kovalçuk, “Putin’in şahsi bankacısı” olarak anılan milyarder ve iş insanı. Panama Papers, Kovalçuk’un yurtdışına en az 1 milyar dolar aktardığını ortaya çıkarmıştı. Kovalçuk’un, Putin ile yakın arkadaş olduğu belirtiliyor.
Amerika, Avrupa Birliği ve Japonya’nın yaptırımlarına maruz kalmıştı.
Kara listedeki oligark: Gennadi Timçenko
Gennadi Timçenko, özel yatırım firması Volga Grup’un kurucusu ve sahibi. Timçenko’nun, 1990’ların başından beri Putin ile yakın arkadaş olduğu söz ediliyor. Timçenko’nun yatırım şirketi Volga Küme, doğalgaz devi Novatek’in ana hissedarı.
Timçenko 24 Şubat’ta Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaş akabinde Batı ülkelerinin yaptırım listelerinde yer aldı.
İngiltere ve Avrupa Birliği Timçenko’yu kara listeye almış ve mal varlığını dondurmuş, İtalyan polisi de Sanremo liman kentinde yatı Lena’ya el koymuştu.
Bloomberg’e nazaran Timçenko’nun servetinin kıymeti, 15.5 milyar dolar.
Rusya’nın en varlıklı ikinci ismi: Aleksey Mordaşov
Aleksey Mordaşov, Rusya’nın en büyük çelik ve maden şirketi Severstal’ın ana hissedarı ve yöneticisidir. Bloomberg Milyarderler İndeksi, 2022’de Mordaşov’un servetinin 23.4 milyar dolar olduğunu tabir ederek Rusya’nın en güçlü ikinci bireyi olduğunu açıklamıştı.
Forbes’ın tüm aile varlığını dikkate alarak hazırladığı listeye nazaran ise Mordaşov, Rusya’nın en varlıklı milyarderi. Panama Papers ve FinCEN evraklarından sızan bilgiye nazaran Mordaşov ile irtibatlı bir şirket, Putin’in projesine yatırım yaptı.
Avrupa Birliği’ne nazaran Mordaşov’a ilişkin olan Rossiya Bank, Kırım ilhakından faydalanan üst seviye yetkililerin “şahsi bankası.”
Avrupa Birliği, 2022’de Şordaşov’u kara listeye almış ve mal varlığını dondurmuştu. İtalyan polisi de Lady M. isimli yatına el koymuştur.
Yaptırım sonrası Alfa Banktan istifa eden: Petr Aven
Petr Aven, 2022’den beri Rusya’nın en büyük ticari bankası Alfa Bank’ın yöneticisiydi. Aven, Mart 2022’de Avrupa yaptırımları akabinde istifa ettiğini duyurdu. 2021’de Forbes’ın yaptığı bir listeye nazaran 5.3 milyar dolar net servetiyle dünyanın en varlıklı 529’uncu bireyi olarak anılıyor.
Aven’in serveti ise Bloomberg’e nazaran, 5.71 milyar dolar.
Kremlin, 2018’de yayınladığı bir bildiride Aven, Fridman ve Khan’ın Putin ya da Rus hükümetinin çıkarlarını temsil etmediğini söylemişti.
Aven’in banka hesabı ve mal varlığı İngiltere ve Avrupa tarafından dondurulmuştu. Aven, İngiliz gazetesi Daily Mail’in yaptığı bir habere nazaran Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaş sonrası uygulanan yaptırımlar yüzünden kendisinin ve ailesinin tek başlarına nasıl hayatta kalacaklarını bilmediğini söylemişti.
Özbek asıllı Alişer Usmanov
Özbek asıllı Rus oligark Alişer Usmanov, Organize Kabahat ve Yolsuzluk Raporlama Projesi’nin yaptığı bir açıklamaya nazaran, 13 milyar dolar serveti ile dünyanın en güçlü 100 insanı içinde yer alıyor.
Bloomberg milyonerler indeksine nazaran ise Usmanov’un serveti, 19.8 milyar dolar.
Usmanov, Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra servetini metal ve madencilik faaliyetleri ve yaptığı yatırımlarla oluşturdu.
Rus sanayi holding kümesi Metalloinvest’in ana hissedarı. Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’ne nazaran Usmanov, Putin’in “en sevdiği oligarklardan biri” olduğu söyleniyor.
Avrupa Birliği Usmanov’u kara listeye alarak seyahat yasağı getirdi ve mal varlığını dondurdu. Amerika, Usmanov’un şirketlerine birtakım istisnalar uygulamakla birlikte benzeri yaptırımlar uyguladı.
Leonid Mikhelson
Leonid Mikhelson, Rus gaz şirketi Novatek’in ana hissedarı ve yöneticisidir. Putin’e yakın olan Gennadi Timçenko ile iş ortağıdır. Bloomberg Milyarderler İndeks’ine nazaran serveti 26.4 milyon dolar olan Mikhelson dünyadaki en güçlü 35’inci kişi.
Roman Abramoviç
Roman Abramoviç Chelsea futbol kulübünün ve özel yatırım şirketi Millhouse’ın sahibi. Hem İsrail hem de Portekiz vatandaşlığı olan Abramoviç, Forbes’e nazaran servetinim 14.5 milyon dolar olmasıyla İsrail’in en güçlü ikinci, Rusya’nın on birinci ve Portekiz’in en varlıklı bireyi.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla zenginleşen Abramoviç’in Putin ile âlâ bir bağı olduğu söyleniyor.
Abramoviç, İngiltere’nin yaptırım uyguladığı yedi oligarktan biri. Hem mal varlığı dondurulmuş hem de seyahat yasağı getirildi. Abramoviç’in 3-4 Mart tarihlerinde zehirlenme belirtileri gösterdiği sav edildi.
Ukrayna ile Rusya barış müzakerelerine katılan Abramoviç’in Eclipse ve Solaris ismindeki lüks yatları, yaptırımlardan kaçmak için Türkiye limanlarına sığınmasıyla gündeme gelmişti.
Alüminyum savaşlarının kazananı: Oleg Deripaska
Oleg Deripaska, Rusya’nın en büyük sanayi şirketi Basic Element’in ve Rusya’nın en büyük vakfı Volnoe Delo’nun kurucusu.
1990’larda Rusya’nın “alüminyum savaşlarının” kazananı olarak tanımlanıyor.
Deripaska 2018’de Amerika yaptırımlarına maruz kaldı; 2022’de ise İngiliz hükümetinin yaptırım uyguladığı yedi oligarktan biri oldu. Bu yaptırımlar ortasında mal varlığının dondurulması ve seyahat yasağı yer aldı.
Mikhail Fridman
Mikhail Fridman, Rusya’nın en büyük özel bankalarından biri olan Alfa Grup’un eş kurucusu. Forbes’un 2017’de hazırladığı listeye nazaran Rusya’nın en güçlü yedinci şahsı olarak anılıyor.
Avrupa Birliği’nin savlarının palavra ve iftira olduğunu savunan Fridman’a AB yaptırım uyguladı. Bunun üzerine Fridman, LetterOne’a yaptırım uygulanmaması için şirketin idare heyetinden istifa etti.
*Türkçe’ye Fransızcadan geçen kavram Yunanca “oligo-” (az, birkaç) ve “arkhein” (yönetmek) sözlerinden oluşturulmuştur. İdaredeki küme siyasi, askerî, dinî yahut finansal kümeler üzere ülkenin önde gelen kümelerinden birisi olabilir. Oligarşi, küçük ve ayrıcalıklı bir kümenin iktidarda olduğu idare halidir. Oligarşinin üyesi ya da destekçisi olan kişi ya da kümeleri tanımlamak için “oligark” terimi kullanılır.
