Ruslar, Kiev’in etrafından çekilmiş olabilir ancak geriye unutulmaz bir yıkıntı bırakıldı. Daha geçen hafta BBC, işgalci askerlerin Ukraynalı bayanlara tecavüz ettiğine ait delil buldu, şahitlerle görüştü. Savaş ve çatışmada bayana tecavüz konusu üzerine araştırma yapan İstanbul Altınbaş Üniversitesi Milletlerarası Bağlar Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Pınar Kadıoğlu ile konuştum. Kadıoğlu’na nazaran, soykırım emelli ataklarda tecavüz, düşman bayanlarının gebe bırakılması ve mağdurun kendi kümesi içinde çocuk dünyaya getirmesini engellenmesi gayesi güdülüyor. Temelde amaçlanan düşman kümenin biyolojik devamlılığının son bulması. Savaşlardaki stratejik uygulamalar, genelde kurbanların kaçırıldığı ve insanlık dışı şartlarda zorla rehin tutularak, daima tekrarlanan toplu tecavüzler formunda gerçekleşir. Mağdurlara fizikî ziyan verilirken birebir vakitte kelamlı taciz yoluyla önemli ruhsal şiddet uygulanır.
– Sayın Kadıoğlu, kısa bir müddet evvel bir sunum yaptınız ve husus ‘Savaş Stratejisi olarak Tecavüz’dü. Bu mevzuyu araştırmaya nasıl başladınız?
Konuya olan ilgim St Andrews Üniversitesi, Barış ve Çatışma Çalışmaları kısmında doktoramı yaparken başladı. Temelde, ‘savaş sonrası toplumsal travma’ konusunda olan doktora çalışmalarım; ‘savaş kabahatleri ve buna bağlı savaş sırasında yaşanan trajedilerin toplumsal sosyo-psikolojik tesirlerinin, ateşkes sonrası toplumlar-arası uzlaşmaya ve milletlerarası barış inşaası süreçlerine negative etkileri’ üzerine odaklanıyordu. Sonraki devirlerde ise insan hakları konusunda genişleyen çalışmalarında tesiriyle; bu travmatik olayların yalnızca toplumlar ortasındaki bağların tekrar kurulmasındaki tesirlerinin yanısıra, toplumların kendi içindeki yansımaları üzerine de odaklanmaya başladım. Bahis üniversal boyutta bir sorun olduğu için Dünya çapında birçok devirde örnekleri mevcut. İkinci Dünya Savaşı periyodu Avrupa ve Asya odaklı başladığım tarihî inceleme, son iki senede soğuk savaş sonrasında Avrupa ve Afrika’daki çatışma örneklerinin üzerinden genişledi. İlerleyen süreçte ise Latin Amerika örnekleri üzerine çalışmalara başlayacağım, bunun birinci adımı da önümüzdeki haftalarda Guatemala’da gerçekleştireceğim alan çalışması ile atılacak.
– Bu ‘strateji’ birinci ne vakit, nerede kullanıldı?
Düşmanın ruhsal ve fizikî olarak çökertilmesi gayesiyle çatışmalar sırasında tecavüzlerin yaygın olarak kullanılması çok uzun bir tarihi sürece işaret ediyor. Ataerkil fikir yapısının bir yansıması olması nedeniyle, çok uzun yıllar boyunca bahis banal görülerek, bu tip olaylar ‘savaşların doğal bir sonucu’ olarak değerlendirilegelmiştir.Konunun tam manasıyla akademik ve siyasi manada önemli bir sorun olarak değerlendirilmeye başlaması ise Soğuk Savaş sonrası periyoda denk geliyor. Bu manada 1991-2001 ortasında gerçekleşen Yugoslavya iç savaşları konusunda hazırlanan raporları birinci adım olarak alabiliriz. Birleşmiş Milletler’in ‘tecavüzün bir savaş aracı’ olarak kullanıldığına dair birinci kapsamlı çalışması 1998 yılına denk geliyor. Sonrasında, yedinci BM Genel Sekreteri Kofi Annan periyodunda savaş hataları ve sivillerin maruz kaldıkları insan hakları ihlalleri üzerine önemli çalışmalar gerçekleşti. Sekinci BM Genel Sekreteri Ban-ki Moon periyodunda ise, bilhassa UN-Women’in kurulması ile bu çalışmaların daha da arttığını gördük. Mevcut devirde ise BM Antonio Guttares liderliğinde bilhassa sivil toplum örgütlerinin de katkılarıyla mağdurların durumlarının uygunlaştırılması için kapsamlı çalışmalar yapılmakta. Bahis hakkında, akademik çalışmalar ise tıpkı formda kapsamlı olarak her gün gelişme gösteriyor. Yani, tecavüz bir savaş stratejisi olarak yeni bir husus değil, lakin banal algıdan çıkışı ve memleketler arası toplum özelinde hassasiyet kazanması son 30 senede gerçekleşti diyebiliriz.
Altınbaş Üniversitesi Memleketler arası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Pınar Kadıoğlu
– Pekala bu, bir ‘savaş stratejisi’ olarak kullanılırken bayan nasıl bir yerde konumlandırılıyor?
Erkeklerin fizikî ve zihinsel kapasite açısından bayanlar üzerinde ‘doğal bir üstünlüğü’ olduğu mitiyle yasallaştırılan, bu nedenle de toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ‘doğal bir sonuç’ olarak görüldüğü bir toplumsal sistemler dünyasında yaşıyoruz. Çabucak çabucak dünyanın her yerinde hükümran olan bu algı nedeniyle; siyasi rejim ve anayasal yapı farklılıklarına rağmen-kadınlar ‘insan toplumunun güvenilmez üyeleri’ olarak karakterize ediliyor. Bu nedenle de, siyasi liderlik, ahlaki otorite ve mülkiyetin denetimi yaygın olarak erkeklerin elinde bulunuyor ve bu durum az olarak sorgulanıyor. Bayanların bu biçimde karakterize edilmesinin temelinde iki varsayım yatıyor. Bunlardan birincisi bayanların; ‘sürekli/hayat uzunluğu devam eden bir çocukluk hali’ içeresinde sıkışıp kalmaları varsayımı. Bu çerçevede, bayan, kendisini olumsuz dış tesirlerden korumak için entelektüel ve fizikî kapasiteden mahrum, saf varlıklar olarak algılanıyor. İkincisi ise, bayanların tabiatları gereği ‘kötü’ olmaları varsayımı; bu algı çerçevesinde ise bayanlar baştan çıkarıcı, tabiatları gereği günaha davet eden bireyler olarak algılanıyor.
‘İnsan toplumunun güvenilmez üyeleri’
Entellektüel açıdan bakıldığında, bayanların hem ‘saf’ hem de ‘şeytani’ olarak tanımlandığı, yani mantık çerçevesinde birebir zıtlık gösteren bu iki argümanın sorgusuz kabulü sonucunda, bayanlar, ‘insan toplumunun doğal olarak güvenilmez üyeleri’
– Nasıl bir alaka var?
Saldırgana mazeret sağlayan bu algı, saldırıyı temelde büsbütün doğal/normal bir biyolojik bir durum olarak meşrulaştırırken; birebir vakitte mağdura nerede nasıl davranması gerektiğinin öğretilmesi ve sonrasında da davranışlarının denetim edilmesinden sorumlu olan erkek üyelerin sorumluluklarını yerine getiremediklerine işaret ediyor. Bu noktada, cinsel şiddet olaylarında, aslen bayandan sorumlu olan toplumun erkek üyeleri (baba, erkek kardeş, eş vs.) kültürel bazda/toplumsal yapı içinde mağduru koruyamamaları nedeniyle ‘zayıf’ olarak etiketlenmelerini sağlıyor. Çatışma ve savaş durumlarında ise bu durum farklı bir boyut kazanarak, düşmanın alt edilmesinde kullanılacak güçlü ve tesirli bir silah olarak karşımıza çıkıyor. Bu zihniyet özelinde, bayana tecavüz, düşmanın ruhsal ve fizikî olarak yenilmesinde aktif bir savaş stratejisi olarak kurgulanıyor. Tecavüz bu bağlamda; hem düşmanın ruhsal olarak çökertilmesi, hem de biyolojik/fiziksel devamlılığının yok edilmesini sağlamak hedefiyle kullanılan bir savaş silahı haline geliyor.
– Gündelik hayatta yaşanan cinsel şiddet, çatışma ve savaş durumlarında düşmana karşı nasıl bir boyut kazanıyor?
Tecavüz, savaş durumunda cinsiyet farkı gözetmeksizin toplumun tüm bireylerine yönelik gerçekleşebilen bir olay; ancak, düşmanın ruhsal olarak çökertilmesi kapsamında bayana tecavüz, sadece mağdurun kendisine-düşman topluma üye bir bireye verilen ziyan olarak değil; toplumun tamamına verilen bir ziyan olarak algılanıyor. Temelde düşmanın aşağılanması, çaresizlik ve mağlubiyet hislerinin yaşaması emeli güden bu hareketler, savaşta bayanları birincil amaç haline getiriyor. Bu bağlamda savaş stratejisi olarak tecavüz, düşman toplumun bayan üyelerine kişisel ziyan ve acı vermenin yanı sıra; erkeklerine, bayanlarını koruyamadıkları iletisini vererek toplumsal manada bir moral çöküntüsü yaşanmasına neden olma gayesi güdüyor. Sahip olunan, korunması ve denetim edilmesi gereken toplum bireylerinin cinsel şiddete mağdur kalmasının önlenememesi; çatışma içinde düşman kümeye zayıf oldukları bildirisini verirken, direnişin yok olmasını sağlayacak bir moral çöküntüsü yaratma maksadı güdüyor.
– Biyolojik devamlılıktan bahsettiniz sunumunuzda, açar mısınız?
Düşmanın biyolojik/fiziksel devamlılığının yok edilmesi noktasında; tecavüz, bilhassa, dünyaya gelen çocukların etnik kökenlerinin baba kimliğine bağlı olarak algılandığı toplumlarda, düşmanın topyekûn yok edilmesinde kullanılanılabilecek -nihai operasyonel bir araç olarak görülüyor. Bu nedenle soykırım maksatlı taarruzlarda tecavüzün, düşman bayanlarının gebe bırakılması ve mağdurun kendi kümesi içinde çocuk dünyaya getirmesini engellenmesi emeli güttüğünü görüyoruz. Temelde amaçlanan düşman kümenin biyolojik devamlılığının son bulması.
– Pekala savaşta tecavüze uğramış mağdur bayanlar ruhsal ve fizikî olarak ne yaşar?
Sıradan cinsel taarruzlarına kıyasla savaş tecavüzleri çok daha acımasız uygulamalardır. Savaşlardaki stratejik uygulamalar, genelde kurbanların kaçırıldığı ve insanlık dışı şartlarda zorla rehin tutularak, daima tekrarlanan toplu tecavüzler formunda gerçekleşir. Mağdurlara fizikî ziyan verilirken tıpkı vakitte kelamlı taciz yoluyla önemli ruhsal şiddet uygulanır. Bu aksiyonlarda biyolojik tecavüzlerin yanı sıra objelerin kullanılması yaygın olduğu için, iç organların tahrip olması ve ani vefatlar muhtemeldir. Şiddetli dövme, yumruk atma, tekmeleme, ısırma, yakma ve sakatlama olayları tipik sonuçlardır. Fizikî eziyet eşliğinde, mağdurlar hakaret, aşağılama ve küçük düşürme emelli kelamlı tacize uğrarlar ve birebir vakitte karşı karşıya kaldıkları tehditler sonucunda- kendilerinin yahut ailelerinin hayatta kalmasına yardımcı olmak için öbür türlü yapmayacakları davranışlarda bulunmaya zorlanırlar. Savaş sonrası ortamlarda ise, savaş tecavüzlerine maruz kalıp hayatta kalmayı başarmış bayanlar değerli fizikî ve ruhsal sıkıntılarla yüzleşirler. Fizikî manada en çok görülen sıkıntılar; cinsel bölge, pelvik ve oral yaralanmalar, cinsel yollarla geçen hastalıklar, düşük- komplike hamilelikler, cinsel disfonksiyonelite ve kısırlıktır. Ruhsal manada ise en sık karşılaşılan problemler; travma sonrası gerilim bozukluğu, anksiyete, uyku bozuklukları, cinsel aktivite isteğinin yitirilmesi, depresyon, intihar niyeti ve buna bağlı davranışlardır.
‘Tecavüz sonrası değersizleştirilme’
Hayatta kalmayı başarabilmiş, çatışma kaynaklı cinsel şiddet mağduru bayanların, fizikî ve ruhsal olarak deneyimledikleri ziyanların dışında- ataerkil fikir yapısı nedeniyle toplumsal manada mağdur edilmesi ise bu manada yüzleşmemiz gereken apayrı bir gerçeklik olarak önümüze çıkar. Bu toplumsal algı yapısı kapsamında, mağdurların değersizleştirilmesi ve toplumsal manada izole edilmesi dünya çapında gözlemlenen kabul edilemez bir gerçeklik. Savaş tecavüzü mağduru birçok bayan bu yapılar içinde; ebeveynleri, çocukları ve/veya eşleriyle alakalarının bozulması, ebeveynleri tarafından terk edilme, toplum tarafından değersizleştirilme-hor görülme ve toplumsal izolasyon nedeniyle yaşadıkları bölgeleri terk etmeye zorlanma üzere sıkıntılarla yüz yüze kalıyor. Değersizleştirilmenin tecavüze uğradığı için öldürülmeye kadar varabildiği birçok olayın yanı sıra; tecavüz sonrası çocuk dünyaya getirilmesi durumunda en olumlu örneklerde mağdurun ve çocuğun dışlanması; olumsuz örneklerde ise hayat tehdit eden akın durumları gözlemleniyor. Toplum tarafından değersizleştirilen çatışma kaynaklı cinsel şiddet mağduru bayanlara; sıhhat, polis yahut adalet hizmetleri düzeneklerinin yardım etme konusunda isteksizliği epeyce sık görülen bir durum. Hatta birtakım örneklerde, mağdurların kendi toplumları içerisinde yardım talep ettikleri, yasal olarak kendilerini korumakla yükümlü toplum bireyleri tarafından (polis, sıhhat vazifelisi gibi) tecavüze uğradıkları yahut cinsel personel olmaya zorlanabildikleri biliniyor. Savaş sonrası devam eden hayatını tanımlanamaz bir formda zorlaştıran bu durum, mağdurlarda dehşete sebep verdiği için, birden fazla vakit (göreceli olarak) sağlıklı bir halde hayatına devam edebilecek durumda olan mağdurların sıhhat alanında yardım talep etmemesine bu nedenle de hayatlarını yitirmelerine de neden oluyor.
‘Ruanda soykırımı ve Bosna savaşı’
– En çok olay hangi savaşlarda görüldü?
Ne yazık ki mevzu hakkında verilebilecek birçok örneğimiz var ve her bir örnek kendi içinde rahatsız edici birçok farklı özellikler taşıyor. En bilinen örneklerden biri muhtemelen 1932-1945 yılları ortasında Japon imparatorluk ordusu askerlerinin işgal ettikleri ülkelerdeki bayanları seks kölesi haline getirmeleri. Japon ordusu tarafından ‘rahatlama istasyonları’ ismi verilen yerleşkelerde, Kore, Çin, Filipinler, Burma, Tayland, Vietnam ve Yeni Gine üzere bölgelerden kaçırılan 200 bin bayanın tecavüze uğradığı biliniyor. Bu tarihler ortasında bilenen en dehşet verici olay ise Çin Cumhuriyeti ile Japon İmpatorluğu ortasında geçen savaşta gerçekleşen Nanking Katliamı. Bu olaylar sırasında, altı hafta üzere kısa bir mühlet içerisinde 300 bin sivil öldürüldüğü, 80 bine yakın bayan tecavüze uğradığı biliniyor. Bahsin Birleşmiş Milletler gündemine girmesine denk gelen 1990’lara baktığımızda ise, en kıymetli örnekler Bosna Savaşı ve Ruanda Soykırımı.
‘Kamplarda sistematik tecavüz’
1992-1995 yılları ortasında Sırp atakları sonucunda 110 bine yakın insan Boşnak ve Bosnalı Hırvat’ın hayatını kaybettiği Bosna Savaşı sırasında gerçekleşen Srebrenica Soykırımı tahminen de en bilinen örnek. Olaylar sırasında, 1995 yılında gerçekleşen Srebrenica akınlarında, Sırp siyasi önderleri ve askeri generalleri tarafından tecavüzlerin bilhassa teşvik edilmesi sonucu, kaçırılan bayanların tecavüz kamplarında sistematik olarak tecavüze uğradıkları biliniyor. Olaylarda, tıpkı vakitte birçok bayanın erkek aile üyelerinin önünde tecavüze uğradığı ve gebe kalan Boşnak bayanların azap altında tutulup, etnik/biyolojik devamlılığın bitirilmesi ismine zorla doğum yapmaları sağlandığı da raporlanmış gerçekliklerden biri.
7 Nisan- 15 Temmuz 1994 tarihleri ortasında gerçekleşen Ruanda Soykırımı ise, Hutu etnik kümesi Tutsi etnik kümesinin sonuncu olarak yok etme hedefiyle düzenlediği ataklardı. Bu olaylarda, 800 bin kişinin öldürüldüğü, 500 bine yakın bayanın tecavüze uğradığı biliniyor. Tıpkı Bosna örneğinde olduğu üzere, bu örnekte de toplu tecavüzlerin, siyasi başkanlar, askeri generaller ve milita liderleri tarafından teşvik edildiğini biliyoruz. Ruanda da yaşanan olayların vahamiyeti ise yalnızca alıkoyulan bayanların tecavüze uğramalarına değil, birebir vakitte tecavüz sonrası kıyafetsiz olarak kafeslere konularak teşhir edilmelerine; ve Tutsi kümesinin soykırımının tam olarak gerçekleştirilebilmesi için bayanlara AIDS bulaştırılmasına varmıştı.
‘En yüksek savaş tecavüzü Kongo’da’
Halen devam eden bir örnek vermemiz gerekirse, sanıyorum Kongo en problematik örneklerden biri olacaktır. Şu ana kadar en yüksek sayıda savaş tecavüzü hadisesi Kongo’da 1996 yılından beri süregelen iç çatışmalarda raporlanmış durumda. Lokal milita örgütleri ve Kongo ordusu ortasında hala devam eden çatışmalarda, bugüne kadar 5 milyonu aşkın mevt ve 2 milyona yakın savaş tecavüzü hadisesi olduğu kestirim ediliyor. Öbür örneklerde olduğu üzere, Kongo’da tecavüz bir strateji olarak açıkça deklere edilmiş bir uygulama. Soykırım maksadı güdülmesinin yanı sıra, bilhassa son 5 yılda milita tarafından işgal edilmek istenen bölgelerden sivillerin dışarıya çıkarılması hedefiyle ve Kongo devletinin müzakereye zorlanması hedefiyle kullanılıyor. Kongo’da tecavüzlerin bu kadar yaygın olmasının iki değerli sebebi daha var; bunlardan birincisi hem milita hem devlet yetkilileri tarafından düşmanla işbirliği içinde olduğu düşünülen şahısların tecavüz yoluyla cezalandırılmasının yasallaştırılması; ikincisi ise Kongo’daki birtakım etnik kümelerin bakirelerle cinsel ilgiye girilmesinin savaşta baht getireceğine inanmaları. Bilhassa son sebepten dolayı, Kongo’da 5 yaşa kadar inen kız çocuğu tecavüzlerine sık rastlanıyor. Kongo’da kaçırılan ve tecavüz kamplarında tutulan bayanların yerde açılan deliklerin içerisinde tutulması, toplu tecavüzler, tecavüzlerde ani ölümlere sebep olması gayesiyle keskin nesnelerin kullanılması üzere uygulamalarda hala günlük olarak rapor edilen olaylar.
– Sorunun temelinde ne yatıyor?
Bu kapsamda; milletlerarası toplumun sivillere karşı sorumluluğu, İnsan Hakları ve Memleketler arası Hukuk’un işleyiği özelinde odaklanılması gereken esas mevzular; devam eden bu uygulamaların son bulması, mağdurların kurtarılması ve sağlıklı bir ömür sürdürmeleri için gerekli ortamın sağlanması, bahis ile irtibatlı toplumsal ve ferdi ruhsal travmaların atlatılması için uğraş harcanmasıdır. Ancak burada unutulmaması gereken nokta şu ki, bahsettiğim acil çözümlenmesi gereken mevzular yalnızca semptomatik bir tedaviye işaret ediyor. Sorunun, yani birebir örnekle gidecek olursak, hastalığın tedavisi ise ataerkil niyet yapısının ortadan kaldırılmasında yatıyor. Bu durumda, en büyük gereklilik, süregelen ataerkil yapının, toplumsal cinsiyetçi yaklaşımların önüne geçilmesi.
