Gittikçe büyük bir global sorun haline gelen iklim değişikliğinin sömürgecilikle de kontağı olduğunu söylesem her taşın altında emperyalizm, kapitalizm ya da sömürgecilik aramakla suçlanacağımı biliyorum. Jenerasyonumun mensuplarına çok sık yapılır oldu bu, son yıllarda bilhassa. “Her taşın altında aramak” çeşidinden bir yaklaşımım yoksa da bu olguların her türlü uğursuzlukta önemli hisseleri olduğuna natürel ki inanırım.
İlk sefer yer alıyor
Ama bu sefer “iklim değişikliğiyle sömürgecilik ortasında bağ var” diyen ben ya da benim gibiler değiliz. Bizim esasen bildiğimiz bu gerçeğe Milletlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) bu ay yayınlanan, “küresel ısınmanın gezegenimiz üzerindeki tesirine ilişkin” altıncı (son) raporunda değiniliyor. Sömürgecilik terimi IPCC’nin tarihinde birinci defa bir raporda yer alıyor yani. Takdir edersiniz ki oldukça değerli bir gelişme bu. IPCC, 1990’dan beri iklim değişikliği bahisli bilimsel raporlar üretiyor. Fakat 30 yılı aşkın faaliyetinde iklim değişikliği ile sömürgecilik ortasındaki irtibatları hiç gündeme getirmemişti.
Rapora nazaran sömürgecilik, iklim değişikliğinin tesirlerini şiddetlendiriyor. Bilhassa, hem tarihi hem de süregelen sömürgecilik biçimleri, makul insan kümelerini ya da bölgeleri iklim değişikliğinin tesirlerine karşı daha da savunmasız kılıyor. IPCC, raporda iklim değişikliğini sömürgecilikle ilişkilendirerek, dünyadaki hükümetlere, siyaset yapıcılara, sömürgeciliğin tesirlerine değinmeden iklim değişikliğinin tesirlerini anlamanın kolay olmayacağı iletisini iletiyor.
Bu sefer yerliler yazdı
Bu son rapor şu açıdan da kıymetli; evvelki raporlar, yerli kümelerden ya da Batılı olmayan uluslardan muharrirlerin eksikliği nedeniyle eleştiriliyordu. Bu nedenle son raporda, müelliflerin yaklaşık yüzde 44’ü, evvelki rapordaki yüzde 37’ye kıyasla “gelişmekte olan ülkelerle, ekonomileri geçiş sürecinde olan ülkelerden” oluşmuş. Antropoloji, tarih, ideoloji, bilim, iktisat de dahil olmak üzere farklı disiplinlerden geliyorlar. Raporu yazan bu insanlara bakınca anlıyoruz ki tahminen de birinci kere “ormanın tarihini aslan yazmamış” oluyor.
IPCC’nin 2014’te beşinci raporunu tamamlamasından bu yana iklim değişikliği ile sömürgecilik ortasındaki ilişkileri gösteren bir literatür gelişti. Örneğin, Potawatomi kabilesinden filozof, birebir vakitte iklim adaleti uzmanı Kyle Whyte, yerli halkın topraklarına el konulması ile etrafa verilen ziyan ortasındaki ilişkileri yazdı uzun uzun.
Bilim de sömürgecilikten doğdu
Araştırmalar, iklim biliminin emperyalizm ile sömürgeciliğe dayandığına ait de çok sayıda delil sunuyor. Tarihçi Deborah R. Coen, çağdaş iklim değişikliği biliminin temel ögelerinin kökenlerinin 19. yüzyıl Habsburg İmparatorluğu’nun emperyal hırslarına dayandığını kanıtladı. Coen’e nazaran örneğin, bilim adamlarının lokal fırtınaların gelişimi ile atmosferik deveran ortasındaki bağlantıyı anlamalarına yardımcı olan Habsburg emperyalist siyasetiydi.
Dahası, çağdaş iklim bilimcilerinin dayandığı tarihi meteorolojik dataların birçok, sömürgeci güçler tarafından üretildi. 19. yüzyılın ortalarındaki İngiliz gemilerinin seyir defterlerinden bilim adamları tarafından çıkarılan bilgiler de öbür bir örnek. O datalar Britanya İmparatorluğu tarafından sömürgeleştirilen topraklardaki insanların topraklarının, sularının sömürülmesini hızlandırma eforunun birer ispatı durumunda.
IPCC’nin iklim değişikliği ile sömürgecilik ortasındaki bu çeşit temasları kanıtlamasının siyasal sonuçlarının ne olacağı konusu şimdi net değil. Lakin, en azından sömürgeciliğin iklim değişikliğindeki rolü konusunda emin olmamıza yaradığı kesin.
Her şey politiktir dediğimizde kızıyorlar bir de.
Hem sınıfsal hem politiktir. Ben de diyorum lakin IPPCC de bu türlü söylüyor.
Neden palavra söylesin ki?
