Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, Ukrayna’nın doğusundaki ayrılıkçı bölgeler Donetsk ve Luhansk’ın bağımsızlığını tanıyan kararnamelere imza attı.
Putin ayrılıkçı bölgelerin bağımsızlığını tanımakla da kalmadı, Rus ordusunu da “barış gücü” ismi altında bu bölgelere sokarak hâkimiyetini ilân etti.
ABD, AB ve NATO bu kararın memleketler arası hukuka uymadığını ve gereken karşılığın verileceğini açıklamakla birlikte şimdi askeri bir karşılık vermediler.
Putin’in askeri gücüne dayandırarak gerçekleştirdiği bu işgale karşı ABD öncülüğündeki Batı’nın düşündüğü karşılık ekonomik yaptırım yüklü görünüyor. Doğal Rusya’nın da elinde bilhassa Avrupa ülkelerine karşı kullanabileceği ekonomik yaptırım araçları var. Bunların başında doğalgaz geliyor.
Türkiye de üyesi bulunduğu Batı blokuyla tıpkı tavrı aldı ve Rusya’nın bu atağının kabul edilemez olduğunu vurgulayarak “reddediyoruz” açıklamasını yaptı. Ayrıyeten Ukrayna’nın toprak bütünlüğünden yana olduğunu açıkladı. Rusya’nın karşısında yer aldı.
Rusya ve Ukrayna krizinden en çok etkilenecek ülkelerin başında Türkiye geliyor. Türkiye Rusya doğalgazına bağımlı olduğu üzere Akkuyu Nükleer Santrali’nin üretimi da Ruslar da. Türkiye Ukrayna’ya silahlı hava aracı (SİHA) da satıyor. Ayrıyeten Türkiye Rusya ve Ukrayna’dan değerli ölçüde buğday ithal ediyor. Turizm açısından da Rusya ve Ukrayna Türkiye’nin değerli turist kaynakları.
Türkiye’nin Suriye siyaseti ve bu ülkedeki askeri varlığı da Rusya ilgileri bakımından kıymetli bir mevzu.
Bu nedenlerle Türkiye’nin Rusya’ya karşı izleyeceği siyaset bütün bu alanlarda olumsuz bir tavırla müsabakası mümkünlüğünü artırıyor. Bu mevzular Rusya’nın Türkiye’ye baskı kurması beklenen alanlar.
Batı açısından baktığımızda ise Türkiye’nin bölgeye yakın bir NATO ülkesi olması, S-400’ler nedeniyle Washington’un uyguladığı ve ağırlaştırması mümkün yaptırımlar konusu ABD’nin Ankara üzerinde baskı kurmasının araçları olarak kullanılabilir.
Türkiye ise son devirde Rusya-Ukrayna krizinde arabuluculuk rolüne soyunmuş, tarafsız bir pozisyon almaya yönelmişti. Vakti muhakkak olmayan bir biçimde “Putin Türkiye’ye gelmeyi kabul etti” haberleri iktidar ve iktidarı destekleyen medya tarafından büyük bir zafer telaffuzuyla günlerce işlenmişti.
Ancak Putin’in Türkiye’ye ne vakit geleceği belirli değilken, Rus askerleri Ukrayna’nın doğusuna girdi. Putin, ABD ve NATO’ya meydan okuyarak, Ukrayna’nın aslında devlet bile olmadığı tezini dünyaya duyurdu ve tekrar kaba güç kullanarak istediğini yaptı. Bu süreçte “Karadeniz’de Ukrayna’yı Türklere karşı biz koruduk” cümlesi dışında Türkiye’nin ismi geçmedi. Putin’in harekete geçmeden evvel bilgilendirdiği iki ülke Fransa ve Almanya oldu. Türkiye’ye bir bildirim yapma gereği de duymadı.
Türkiye’nin bu süreçten en az ziyanla çıkabilmesi için olabildiğince tarafsız bir pozisyon alması gerekiyor.
Türkiye’ye bu türlü bir pozisyon sağlayacak en değerli desteğini ise yeniden Montrö Boğazlar Mukavelesi oluşturuyor.
Zaman vakit Lozan’ı başarısızlık evrakı olarak yorumlayan, Montrö’yü gözden geçirebilir, esnetilebilir gören iktidarın elini güçlendiren araçların beğenmediği bu iki evrak olduğu Ukrayna kriziyle bir kere daha ortaya çıktı.
Montrö, Karadeniz’in bir barış denizi haline gelmesini sağlayan en kıymetli, en tesirli araçtır. Ukrayna krizinin büyümesi ve Karadeniz’e yansıması karşısında Türkiye’yi koruyacak olan da Montrö’dür. Ukrayna krizi nedeniyle Karadeniz’in daha da ısınması halinde ABD ve Rusya’nın askeri gemi geçişlerini Türkiye denetim edebilecek Karadeniz’de istikrarın bozulmasını önleyip, tarafsız bir pozisyonda kalabilecektir.
Emekli Koramiral Can Erenoğlu, Deniz Harp Akademisi mezuniyet diplomasını elinden aldığı 6. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ün Montrö’nün ehemmiyetini şöyle vurguladığını aktarır:
“ -Montreux’nün (Montrö) en değerli özelliğinin Cumhuriyetimize büyük bir güvenlik getirdiği,
-Karadeniz’de kıyısı olan ülkeler üzere öteki dünya ülkelerinin de bu denizde harp gemilerini tıpkı ticaret gemilerini açık denizlerde gezdirebildikleri biçimde kayıtsız kuralsız dolaştıramayacaklarını unutmamalıyız.”
Montrö’nün bu kıymetini geçtiğimiz günlerde Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar da Münih Güvenlik konferansında lisana getirmişti. Akar, “Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerin orada rahat, itimat ve refah içinde yaşaması bizim en samimi dileğimiz. Bu manada da Montrö Sözleşmesi’nin değerli olduğunu, buna gerekli takviyenin sağlanması gerektiğini, Montrö Sözleşmesi’nin sağladığı tertibin bütün taraflar için faydalı olduğunu daima gündeme getirildiğini” vurgulamıştı.
Yeniden gündem olduğu şu günlerde, bu Montrö’nün Türkiye için değerine dikkat çeken emekli amirallerin, bu mukavelenin vazgeçilmezliğini vurgulayan ve cübbeli amirale karşı çıkan duyuruları nedeniyle 3-12 yıl mahpus istemiyle yargılandıklarını da anımsatalım.
Ukrayna krizi ve Putin’in açıklamaları sonrasında Türkiye’yi savaş dışında tutacak en kıymetli garantisinin Montrö Boğazlar Mukavelesi olduğu anlaşıldığı üzere Atatürk’ün belirlediği dış siyaset prensiplerinin bugün için de geçerli olduğu da ortaya çıktı.
Atatürk’ün diplomatik bir zaferi olan Montrö’nün yanı sıra, “yurtta barış dünyada barış” unsurunun yüz yıl sonra bile bedelini koruduğu yaşanarak görüldü.
Yine Atatürk’ün, “komşuların iç işlerine karışmayın, Arapların kendi ortalarındaki uyuşmazlıklara müdahil olmayın, akıl vermeyin, Rusya’yı tahrik etmeyin, Batı’nın emperyalist emellerine alet olmayın” ilkesel tavsiyelerinin ne kadar hayati değer taşıdığı da bugün bir sefer daha anlaşıldı.
Atatürk’ün dış siyasetini “pasif” bulup terk eden iktidara bugün en çok lazım olan tekrar Atatürk’ün dış siyaset prensipleri ve Montrö Boğazlar Kontratı oldu.
Umalım ki bu sefer pahası bilinsin.
