Tarih boyunca hastalıkların tedavisinde büyük atılımlara sahne olan birçok yenilikçi deney yapıldı. Fakat tıpkı vakitte dünya, bilim ismine yapılan fecî deneylere de sahne oldu.
Independent Türkçe’nin derlediğine nazaran işte o fecî deneyler:
Üçüzler deneyi
12 Temmuz 1961’de, bekar ve genç bir anne dördüzlerini dünyaya getirdi. Dördüncü bebek doğum sırasında hayatını kaybetti. Sağlıklı doğan üçüzlerse gerekli süreçlerin akabinde New York’taki Louise Wise Evlatlık Edinme Merkezi tarafından farklı ailelere evlatlık verildi. Süreçler, Dr. Peter Neubauer isimli bir psikiyatristin denetiminde gerçekleşti.
Üçüzlerin evlatlık verildiği aileler rastgele seçilmemişti. Üç ailenin de çocuk yetiştirme halleri ve sosyoekonomik durumları birbirinden farklıydı. Üç ailenin de birbirinden ayrılmış kardeşleri evlatlık edindiğinden haberi yoktu.
Neubauer liderliğindeki klinik psikologlar, bunu bir deney yapmak için bilerek ayarlamış ve bu türlü birçok kardeşi farklı ailelere dağıtmıştı.
Deney, 1980’de tek yumurta üçüzü olan kardeşlerin kazara birbirlerini bulmasıyla ortaya çıktı.
Üçüzlerden David Kellman, “20 yıl birlikte olabilirdik, bunu elimizden aldılar” dedi. Kardeşi Edward Galland ise 1995’te New Jersey’deki meskeninde intihar etti.
Neubauer’in zımnî deneyden ne öğrendiği bilinmiyor. Çünkü bu deneyin bulguları, Yale Üniversitesi’ndeki bir arşivde saklanıyor ve 2066’ya kadar açılamıyor.
Bu deney, beyazperdeye de husus oldu. Direktör Tim Wardle, Üç Tanıdık Yabancı (Three Identical Strangers) isimli 2018 imali sinemasında üçüzlerin hayatlarını işledi.
Nazi deneyleri
Belki de tüm vakitlerin en makus deneyleri, Holokost sırasında Auschwitz’de bir Nazi hekimi olan Josef Mengele’ye ilişkin. Mengele kusursuz bir Aryan ırkı yaratmak için Yahudi ve Çingene ikizleri toplayıp üzerlerinde deney yaptı. Mengele, gaz odasına gönderip vefatına sebep olduğu esirler hariç binlerce ikizi acımasız deneylere tabi tutmakla sorumlu tutuluyor. Bu deneyler ortasında göz rengi ve cinsiyet değiştirme ameliyatları da vardı.
Naziler, diğer birçok deney için de esirleri kullanıyordu. Yahudi Sanal Kütüphanesine nazaran, kimi esirler havacılık deneyleri için donma noktasındaki sıcaklıklara ve düşük basınçlı odalara maruz bırakılıyordu. Sayısız mahkum deneysel kısırlaştırma prosedürlerine tabi tutuldu. Holokost Müzesi’ne konuşan Ruth Elias isimli bir bayan, Nazi tabiplerin göğüslerini bir iple bağladığını söyledi. Elias’a nazaran bunu yaparak hekimler bayanın bebeğinin ne kadar aç kalabileceğini görmek istiyordu. Sonunda çocuğa öldürücü dozda morfin enjekte edildi.
Bu deneylerden sorumlu tabiplerden kimileri daha sonra savaş hatalısı olarak yargılandı fakat Mengele, Güney Amerika’ya kaçtı. 1979’da Brezilya’da kalp krizinden öldü.
Japonya’daki 731. Birim
Japon İmparatorluk Ordusu, 1930’lar ve 1940’larda çoğunlukla Çinli siviller üzerinde biyolojik savaş deneyleri ve tıbbi denemeler yaptı. 731. Ünite ismi altında, General Shiro Ishii tarafından yönetilen bu acımasız deneylerde ölenlerin sayısı bilinmiyor.
1995 tarihli bir New York Times makalesine nazaran, Tarihçi Sheldon H. Harris, 200 bin kadar kişinin ölmüş olabileceğini kestirim ediyor.
Deneylerde savaşta kullanılmak üzere çok sayıda hastalık incelendi. Bunlar ortasında veba, şarbon, dizanteri, tifo, paratifo ve kolera da vardı. Kuyulara kolera ve tifo bulaştırılması ve Çin kentlerine vebalı pirelerin yayılması da dahil olmak üzere çok sayıda hata işlendi.
Birimin eski üyeleri medya kuruluşlarına mahkumlara zehirli gaz verildiğini ve birtakım deney kurbanlarının gözleri çıkana kadar basınç odalarına kapatıldığını söyledi. ABD hükümetinin de Japonya’yla soğuk savaşta ittifak kurmak için bu deneylerin kapalı tutulmasına yardımcı olduğu sav ediliyor.
Canavar çalışma
1939’da, ABD’deki Iowa Üniversitesi’nden araştırmacılar, kekemeliğin öğrenilmiş bir davranış olduğu teorisini kanıtlamak istedi. Bu araştırmacılara nazaran çocuklar konuşamayacaklarından korktukları için kekeliyordu. Bu nedenle deneyde çocuklara gelecekte kekeme olacakları söylendi. Araştırmacılar bunu duyan çocukların sahiden kekeme olacağına inanmıştı.
Çocuklara kekemelik belirtileri gösterdikleri anlatılıyor ve yanlışsız konuşacaklarından emin olmadıkça konuşmamaları tembihleniyordu.
Deney kekemeliğe neden olmadı lakin sağlıklı çocukları korkulu, içine kapanık ve sessiz bireyler haline getirdi.
Iowa öğrencileri 2003’te bu deneyleri “canavar çalışma” diye isimlendirdi. 2007’de üniversite deney mağdurlarına yüklü ölçüde tazminat ödedi.
Burke ve Hare cinayetleri
Burke ve Hare cinayetleri, İskoçya’nın Edinburgh kentinde, 1828’de yaklaşık 10 ay içinde işlenmiş 16 cinayetten oluşuyor. Bunlar West Port cinayetleri diye de anılıyor.
O devirde bilim insanları anatomi incelemesi için yalnızca idam edilenlerin cesetlerini kullanabiliyordu fakat infazlar nadiren gerçekleşiyordu.
Edinburgh’da pansiyon sahibi William Hare ve arkadaşı William Burke, kendi öldürdükleri insanların cesetlerini periyodun ünlü hekimi Robert Knox’a satmaya başladı.
Cinayetler ortaya çıkınca yalnızca Burke idam edildi. Hare kaçtı ve söylentilere nazaran en son karısı ve çocuğuyla birlikte öteki bir kentte görüldü. Öteki yandan, öfkeli kitleler Tabip Knox’un meskenine taşlarla saldırdı. Askerlerin yardımıyla kurtarılan Knox, Londra’da bir hastanede çalışmaya devam etti.
Köleler üzerinde cerrahi deneyler
Modern jinekolojinin babası sayılan ABD’li tabip J. Marion Sims, ününü 19. yüzyılda köle bayanlar üzerinde uygunsuz deneysel ameliyatlar yaparak kazandı.
Doktorun en kıymetli başarısı, vezikovajinal fistülün (vajina ve mesane ortasında yırtık) tamiratı için bir cerrahi teknik geliştirmesiydi.
Ancak Sims bu deneylerde bayanları anestezi vermeden ameliyat ediyordu. Anestezi daha yeni keşfedilmişti ve NPR’ye nazaran Sims, operasyonların “o kadar da acı vermediğine” inanıyordu.
Sims uzun müddettir “kabul edilemez beşerli deneyler için köleleri kullanmakla” suçlanıyor. Sims’in bir heykeli 2018’de ırkçılık terslerinin protestolarına sahne olmuş ve kaldırılmıştı.
Guatemela frengi deneyleri
ABD’nin Guatemala bölgesinde 1946 ve 1948 ortasında ABD ve Guatemalalı yetkililerin işbirliğiyle frenginin tedavisinin keşfi için birçok kişi üzerinde deney yapıldı.
Deneylerde asker, mahkum ve akıl hastalarına müsaadeleri olmaksızın frengi ve öbür cinsel yolla bulaşan hastalıklar bulaştırıldı. Bu deneylerden Guatemalalı 1500 erkek, bayan ve çocuk etkilendi.
Çalışmanın maksadı, penisilinin frengi enfeksiyonunu yalnızca tedavi etmekle kalmayıp, önleyip önleyemeyeceğini de belirlemekti. Çalışmanın sonuçlarıysa hiçbir vakit yayınlanmadı. İlerleyen yıllarda ABD’li yetkililer Guatemala halkından özür diledi.
Tuskegee frengi deneyleri
Benzer deneyler Tuskegee bölgesinde 1932-1972’de 40 yıl boyunca yapıldı. İştirakçiler bölgede mevsimlik tarım emekçisi olarak çalışan siyahlardı. Halihazırda frengiye yakalanmış 399 siyah erkekte hastalığın ilerlemesi izlendi. O periyotta penisilin şimdi hastalığın tedavisinde kullanılmaya başlamamıştı.
Penisilin tedavisi 1947’de keşfedildi fakat bu iştirakçiler hiçbir vakit penisilinle tedavi edilmedi. Yetkililer bunun yerine araştırmayı sürdürme kararı aldı.
Deneye katılan insanlardan 28’i deneyler sonlanmadan, deneylerde uygulanan prosedürler yüzünden öldü. 100 kadarı da deneyde oluşan komplikasyonlar yüzünden hayatlarını kaybetti. Deneklerin eşlerinden 40’ı da frengiye yakalandı. Deneklerin çocuklarının 19’u frengili doğdu.
Stanford hapishane deneyi
Şu anda ABD’deki Stanford Üniversitesi’nde fahri psikoloji profesörü olan Philip Zimbardo, 1971’de, “İyi insanları makus durumlara soktuğunuzda ne olur?” sorusuna karşılık bulmak için “insan tabiatını test etmeye” karar verdi.
Deneyde 70 kişi ortasından 24 lisans öğrencisi gardiyan ya da mahkum rollerini oynamak üzere seçildi. Seçilen öğrenciler Stanford psikoloji binasının bodrum katındaki kurmaca hapishaneye yerleştirildi.
Mahkumlar ve gardiyanlar rollerine süratle adapte oldu. Bunun akabinde deney öngörülen sonların dışına çıkıp tehlikeli ve ruhsal hasar bırakan bir çalışmaya dönüştü.
Birçok mahkum duygusal travma geçirirken gardiyanların üçte biri “gerçek” sadistik eğilimler sergilemeye başladı. Mahkumların ikisinin daha deneyin başında çıkarılması gerekti. Zimbardo herkesin kendini role uygunca kaptırdığından emin olduktan sonra 6. günün sonunda deneyleri bitirdi.
Bu olay sinemalara de mevzu oldu. Bunlar ortasında 2001 Almanya imali Deney (Das Experiment) ve 2015 Amerika üretimi Standford Hapishane Deneyi (The Stanford Prison Experiment) yer alıyor.
