Anayasa Mahkemesi (AYM) Lideri Zühtü Arslan, “Bireysel müracaatın başarısı, verilen ihlal kararlarının tesirli bir formda uygulanmasına bağlıdır. Burada münferit müracaatlarda müracaatçının somut ziyanının giderilmesini kastetmiyorum. Bu aslında verilen ihlalin doğal sonucu, kararın subjektif tesiridir. Bundan daha değerlisi, ferdî müracaatın objektif tesirinin hayata geçirilmesidir” dedi.
AYM Lideri Zühtü Arslan, dün Gaziantep’te “Adli Yargıda Ferdî Müracaat Kararları ve İhlalin Sonuçlarının Ortadan Kaldırılması” bahisli bölge toplantısında konuştu. Arslan’ın konuşması şöyle:
Bilindiği üzere her şey zıddıyla bilinir. Birçok sefer bir şeyi ne olduğundan çok ne olmadığından hareketle tanımlarız. Medeniyet havzamızda adalet kavramı da onun zıddı olan zulüm üzerinden tanımlanmıştır. Mevlâna, bu tarifi çok hoş yapmıştır. Ona nazaran adalet her şeyi yerli yerine, zulüm ise bir şeyi ilişkin olmadığı yere koymaktır. Bu nedenle ağaca su vermek adalet, dikene su vermek ise zulümdür. Adalet hakkı sahibine teslim etmek, zulüm ise hakkı ihlal etmektir. Mevlâna’nın tabiriyle adalet gönül huzuru, zulüm ise vicdan azabı getirir. Adalet-zulüm zıtlığı çabucak tüm siyasetnameler ve nasihatnamelerde yer almıştır. Daha kıymetlisi, devletin adil olması, halkına zulmetmemesi gerektiği tarafındaki niyetler vakitle kurumsallaşmıştır. Öteki bir tabirle zulme ve haksızlığa uğrayanlar bunu şikâyet konusu etmiş ve adalet arayışında olmuşlardır. Hakikaten tarih boyunca karar süren Türk ve İslam devletlerinde, hakları ihlal edilenlerin şikâyetlerinin dinlendiği ve adaletin tesis edildiği divanların kurulduğu bilinmektedir. Bunlardan biri olan Dîvân-ı Mezâlim ya da Mezalim Mahkemesi, ismi üzerinde, zulme uğrayanların şikâyetlerini ilettikleri ve adaletin tecellisi için başvurdukları bir yüksek mahkeme olarak misyon yapmıştır.
‘Şikâyetten şikâyet ettiğimiz sanılmasın’
Osmanlı devletinde birebir vazifeyi Dîvân-ı Hümâyun ve başka divanlar görmüştür. İmparatorluğun her tarafından hakları ihlal edilenler şikâyetlerini bu kurumlara göndermiş, verilen kararlar şikâyet defterlerine kaydedilmiştir. Bu şikâyetler ortasında mülkiyet hakkı ihlalinden yargı kararının uygulanmamasına kadar çeşitli mevzular bulunmaktadır. Aslında güneşin altında yeni bir şey yok. Kurumların yapısı ve formu değişmekle birlikte yapılan işin temeli süreklilik arz etmektedir. Dün Dîvân-ı Mezâlim’in ve Dîvân-ı Hümâyun’un yaptığını bugün ferdî müracaatları inceleyen Anayasa Mahkemesi yapmaktadır. Lakin evvelki divanlardan farklı olarak Anayasa Mahkemesi, inanılmaz bir şikâyet sayısıyla karşı karşıyadır. Çabucak her toplantıda iş yükünden bahsetmek sahiden bizim açımızdan güzel olmayan bir durum. Şikâyetten şikâyet ettiğimiz sanılmasın. Lakin ferdi müracaattaki sorunu tespit için iş yükünü söz etmek bir zorunluluktur.
14 Şubat’ta İstanbul’da yaptığımız bölge toplantısından bugüne iş yükünde durum maalesef daha da vahim hale gelmiştir. O tarihte derdest kişisel müracaat 66 bin civarındaydı. Neredeyse 40 gün sonra, bugün prestijiyle müracaat sayısı 90 bine ulaşmış durumdadır. Bu sayının telaş verici olduğu ortadadır. Doğrusu dünyada bizim dışımızda bu kadar müracaatla uğraşan bir anayasa mahkemesi de insan hakları mahkemesi de bulunmamaktadır.
‘Bireysel müracaatın geleceği iş yükünün azaltılmasına bağlı’
Hızla artan iş yükü, maalesef ferdî müracaat kurumunu felç etme potansiyeli taşımaktadır. Bu nedenle ferdî müracaatın geleceğinin iş yükünün azaltılmasına bağlı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bunun için Anayasa Mahkemesi kararlarında sıklıkla vurgulanan üç konunun çok uygun anlaşılması ve uygulanması gerektiğini düşünüyorum.
Birincisi; istinaf ya da temyiz incelemesi sonrasında katılaşan kararlardan sonra yapılan müracaatların hatırı sayılır bir kısmı kanun yolu şikâyetleridir. Mevcut müracaatların yüzde 75’i adil yargılanma hakkına ait şikâyetleri içermektedir. Bunların da yaklaşık yüzde 90’ı makul müddet ve/veya kanun yolu şikâyetidir. Belirtmek gerekir ki yargılama sürecinde rastgele bir hakkın ihlal edildiği gösterilmeden yalnızca kararın yanlış, haksız ve adaletsiz olduğu istikametindeki şikâyetler kural olarak ferdi müracaat kapsamında değildir. Gerçekten şu ana kadar sonuçlanan adil yargılanma hakkı şikâyetlerinin yaklaşık yüzde 60’ı, kanun yolu şikâyeti olduğundan, açıkça destekten mahrumluk gerekçesiyle kabul edilemez bulunmuştur. Her vesileyle belirttiğimiz üzere ferdi müracaat bir temyiz yolu, Anayasa Mahkemesi de bir üstün temyiz mercii değildir. Ferdî müracaat yolunu kullanacak olan müracaatçıların bunu unutmaması gerekir.
‘Başvuru sayısının azaltılması, ihlal kaynaklarının kurutulmasına bağlıdır’
İkinci olarak; müracaat sayısının azaltılması, ihlal kaynaklarının kurutulmasına bağlıdır. Bu kapsamda devletin temel hak ve özgürlüklerin korunmasına yönelik negatif ve olumlu yükümlülükleri, öteki bir sözle yapmaması ve yapması gerekenler vardır. Sözgelimi hukuka muhalif güç kullanımı da bir mevt yahut yaralama olayı üzerine sorumluların tespitine ve cezalandırılmasına yönelik tesirli bir soruşturma yürütülmemesi de hak ihlaline neden olabilmektedir. Bu sebeple yükümlülükler konusunda ihtimamlı davranılması müracaat ve ihlal sayılarını azaltacaktır.
‘Bireysel müracaatın başarısı ihlal kararlarının tesirli bir biçimde uygulanmasına bağlıdır’
Üçüncü olarak; kişisel müracaatın başarısı, verilen ihlal kararlarının tesirli bir formda uygulanmasına bağlıdır. Burada münferit müracaatlarda müracaatçının somut ziyanının giderilmesini kastetmiyorum. Bu esasen verilen ihlalin doğal sonucu, kararın subjektif tesiridir. Bundan daha değerlisi, ferdî müracaatın objektif tesirinin hayata geçirilmesidir. Öteki bir tabirle yönetimin, yasama, yürütme ve yargı organlarının ihlal kararlarında ortaya konan temel prensip ve asılları uygulamaları, yeni hak ihlallerinin önlenmesi bakımından bir mecburilik olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu noktada ihlalin kaynağına nazaran yönetime, yargıya ve yasama organına çok büyük misyonlar düşmektedir. Yönetimin ve mahkemelerin, ihlal kararlarındaki değerlendirmeleri dikkate alarak yeni müracaatların yapılmasını beklemeden ihlale yol açmayacak formda karar vermeleri çok değerlidir.
İhlalin kanundan kaynaklandığı yahut norm kontrolünde temel hakları ihlal ettiği için bir kanun kararının iptal edildiği durumlarda da yasama organının süratle harekete geçmesi elzemdir. İhlali ve Anayasa’ya tersliği giderecek tarafta vakit kaybetmeden yapılan bir yasal düzenleme yeni ihlallerin ortaya çıkmasını önleyecektir.
‘Bireysel müracaat Türk hukuk tarihinde yapılmış en kıymetli reformlardan biridir’
Son olarak bir hususu vurgulayarak konuşmamı tamamlamak istiyorum. Ferdi müracaat, Türk hukuk tarihinde yapılmış en kıymetli reformlardan biridir. Bu hak arama yolunun 10 yıllık uygulaması da insanımızın hak ve özgürlüklerinin korunmasında hayati bir rol oynadığını göstermektedir. Bu sebeple bu kurumu yaşatmak ve gelecek jenerasyonlara tesirli bir hak arama yolu olarak bırakmak hem Dîvân-ı Mezâlim’i ve Dîvân-ı Hümâyun’u kurumsallaştıran ecdadımıza hem de gelecek jenerasyonlara karşı ortak sorumluluğumuzdur.”
