Rusya’nın Ukrayna’ya dönük 3 koldan başlattığı işgal harekatı, buğday piyasasında tasalara neden olmuş durumda. Çin ve Hindistan’ın akabinde Rusya dünyanın en büyük buğday üreticisi. Ancak hem Çin, hem de Hindistan milyarı aşkın nüfusları nedeniyle ürettikleri buğdayı iç piyasada tüketiyorlar. Hatta Çin, 1,5 milyarlık nüfusu için bir ölçü buğdayı ithal etmek zorunda kalıyor. Bu nedenle ihracat pazarında başkan Rusya. Buğday ihracatında başkan durumdaki birinci 5 ülke şu halde;
- RUSYA: 37,3 milyon ton
- ABD: 26,1 milyon ton
- Kanada: 26,1 milyon ton
- Fransa: 19,8 milyon ton
- UKRAYNA: 18,1 milyon ton
Savaşan güçlerden biri dünyanın en çok buğday ihraç eden birinci, başkası beşinci ülkesi. Türkiye ise buğdayda ithalatçı pozisyonda. Tıpkı listeyi bu sefer de ithalat pazarı için hazırlayalım. Buğday ithalatında başkan durumdaki birinci 5 ülke de şu biçimde;
- Mısır: 13 milyon ton
- TÜRKİYE: 11 milyon ton
- Endonezya: 10,75 milyon ton
- Çin: 9,5 milyon ton
- Cezayir: 7,7 milyon ton
Bu iki listeden çıkan kıymetli kimi sonuçlar var. Birincisi, buğday üretiminin endüstrileşmemiş ülkelerde gerçekleştiğine ait ülkemizdeki hakim kanının son derece yanlış olduğu. Aksine, buğdayı elinde tutan, buğday üretimine yük veren ülkeler endüstrileşmiş ülkelerden oluşuyor. Tam karşıtı, buğday ithalatçısı olan ülkeler Mısır, Türkiye, Endonezya üzere endüstrileşmemiş ülkeler.
Dolayısıyla, buğday fiyatlarının artması ihracatçı ülkelerin işine gelirken, ithalatçı ülkeleri zorlayacak. Mısır’ın Türkiye’den daha fazla buğday ithal etmesinin nedeni 100 milyonu aşkın nüfusundan kaynaklanıyor. Merak edenler için buğday ithalatında Türkiye’yi takip eden Endonezya’nın nüfusu 273 milyon. Yani Türkiye kişi başına buğday ithalatında dünya önderi pozisyonuyla buğday fiyatlarının artmasından en çok etkilenecek ülke.
Peki fiyatlar ne durumda. IMF datalarına nazaran Nisan 2020 ile Aralık 2021 ortasında global buğday fiyatları yüzde 80 oranında arttı. Yalnızca 2022 yılındaki artış yüzde 22 oranında seyrediyor. Fiyatlardaki artış ise global buğday tedarikçilerinin işine geliyor.
Buğdayın ABCD’si
Fakat soruna ülkeler bazında bakmak fotoğrafın ayrıntılarını görmemizi engelliyor. Ülkeleri bir tarafa bırakalım ve şirketlere bakalım. Dünya tahıl ticaretinin yüzde 75’ini ABCD kümesi denen 4 besin şirketi elinde tutuyor. O şirketler şunlar;
- ADM (Archer Daniels Midland)
- Bunge
- Cargill
- Louis Dreyfus
ABCD kümesi denmesinin nedeni şirketlerin baş harfleri. Global besin piyasasını elinde tutan bu şirketler savaştan tıpkı silah tüccarları üzere karlı çıkıyor. Aşağıda bu şirketlerin son 1 aydaki pay senedi fiyatlarına ait grafikler göreceksiniz.
Buğday piyasasını büyük besin monopolleri ellerinde tutuyor. Yani dünyanın bütün çiftçileri bu monopoller tarafından sömürülüyor. Bu nedenle muhalefetin tarımda ithalata ait oluşturduğu “Türk çiftçisi dururken, yabancı çiftçiden buğday alıyorlar” üzere bir lisan gerçeği yansıtmıyor. Hayır! Biz küçük çiftçilerden buğday almıyoruz, ABCD kümesi üzere besin monopollerinden buğday alıyoruz.
ABCD kümesinde paylar son 1 ay içinde yaklaşık yüzde 10 oranında bedel kazanmış durumda. Pekala bu gelişmenin nedeni ne? Büyük oranda beklentiler… Başta buğday fiyatlarına ait olanlar…
Dünyanın tarım bakanları teyakkuzda
Dünyanın en büyük 6. buğday ihracatçısı Avustralya’da buğday fiyatları değerli gündemlerden biri. The Sidney Morning’ten Jessica Yun’un 27 Şubat tarihli haberine nazaran Avustralya Tarım Bakanlığı, ülkedeki buğday üreticilerine fiyatların kısa mühlet içinde yüzde 50 oranında artacağını duyurdu. Krizin derinleşmesi halinde fiyatlardaki artış oranı daha da sert olabilir.
Sadece Avustralya Tarım Bakanlığı değil, bir öbür önde gelen tahıl üreticisi olan ABD’de de Tarım Bakanı Tom Vilsack krize ait buğday çiftçilerini destekleyeceklerini, krizin global tesirlerini azaltmak için üretimi artıracaklarını duyurdu.
Altını çizelim, bu ülkeler buğday ihracatçısı. Biz ise ithalatçı olmamıza karşın şimdi Tarım Bakanlığı’ndan krize ait bir açıklama gelmiş değil. Açıklama beklerken Tarım Bakanı’nın affını istediğini öğrendik.
Azov Limanı gemilere kapalı
İyi de fiilen yaşanan sorun ne derseniz, iki buğday devi ülkenin savaşması nedeniyle tedarik zincirinin aksayacak olması en büyük telaş kaynağı. Dünyanın önde gelen denizcilik mecmuası Lloyd’s List’in editörü Richard Meade Karadeniz’deki gemilerin imajını toplumsal medya hesabından paylaştı.
Russian naval forces appear to have closed shipping traffic in and out of the Sea of Asov. @LLIntelligence data showing no movement through the Kerch Strait with a heavy build up of vessels anchored in the southern anchorage. Full story via @LloydsList soon pic.twitter.com/ShBKwBU67c
— Richard Meade (@Lloydslisted) February 24, 2022
Buna nazaran Rusya, savaş nedeniyle, bilhassa tahıl ticaretinde kullanılan Azov Limanı’nı neredeyse kapatmış durumda. Bu limanın Yeni Karadeniz Ekspress Hattı’nın birinci durağı olduğunu, buradan çıkan malların Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşındığını vurgulayalım.
Ekmekte 5-6 TL geliyor
Peki Türkiye’de kıtlık mı olacak? Buğdaysız mı kalacağız? Bunlar en makûs senaryolar. Ancak fiyatların epey sert biçimde artacağını söylemek yanlış olmaz. İthalatçı konumundaki Türkiye için bu durum ekmek, makarna, un üzere halkın en temel gereksinimlerinde sert fiyat artışları görmek manasına geliyor. Buğday fiyatlarındaki artışla birlikte kısa müddet içinde ekmeğin 5-6 TL’ye çıkmasını beklemek yanlış olmaz.
Buna karşılık iktidar sorumluluğu muhtemelen savaşın üzerine yükleyecek. Haklılık hissesi var, buğday fiyatı savaş nedeniyle yükseliyor. Fakat Türkiye’yi buğdaysız bırakmak kabahat sayılmaz mı? Aşağıda son 5 yılın buğday ithalat ölçülerini göreceksiniz. Dataların kaynağı TÜİK ve datalara durum buğday dahil edildi. Sayılara göz atıldığında Türkiye’nin ABCD kümesi tarafından nasıl ablukaya alındığını, Türkiye’nin yerli ve ulusal üretim dediği şeyin nasıl büyük bir masal olduğunu anlayabilirsiniz.
TÜRKİYE’NİN BUĞDAY İTHALATI
2017: 4,99 milyon ton
2018: 5,78 milyon ton
2019: 9,80 milyon ton
2020: 9,75 milyon ton
2021: 8,13 milyon ton
4 yıllık Pakdemirli devrinde (2018-2021) 33,5 milyon ton buğday ithal edilmiş. Evvelki 4 yılda (2014-2017) bu meblağ 18,8 milyon tondu. Pakdemirli devrinde buğday ithalatı %78 artmış. İktidar cephesi bu ithalata “makarna yapıp ihraç ediyoruz” diye karşılık veriyor. Lakin 2021 yılında artık kendi iç tüketimimiz için de buğday ithal etmeye başladık. Bu tabloya bakıp, eski Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’yi anmak gerekir. Sizce kendisi torunlarımızdan hayır duası bekler mi?
