Cumhurbaşkanı Erdoğan dün, “Döviz kurundaki yükselişi durdurduk” dedi. Döviz kurundaki yükseliş durdu mu? TL geçen yıl dolar karşısında yaklaşık yüzde 30 bedel kaybetti. Bir evvelki yıl da yüzde 44 paha kaybetmişti… Bununla birlikte TL’nin kıymet kaybı birkaç aydır nitekim de çok yavaşladı. Dolar, Eylül ayında 18.50 TL düzeyindeydi, o günden bu yana yalnızca 25 kuruş arttı.
Peki bu iktisadın kendi dinamikleri içinde mi oldu? Enflasyon düştü, fiyat artışları durdu, cari açık kapandı mı? Hayır, cari açık geçen yıl üç kattan fazla büyüdü. Enflasyon baz tesiriyle geriliyor olabilir ancak sizin de kendi hayatınızda gözlemlediğiniz üzere fiyatlar artmaya devam ediyor. Üstelik baz tesiriyle geriliyor denen tüketici enflasyonu yüzde 64’ün, üretici fiyat enflasyonu yüzde 97’nin üzerinde. O nedenle ihracatçılar feryat ediyor, kurun enflasyon kadar artmasını istiyorlar. Zira bu türlü olmadığında, yani maliyetleri yüzde 100 artarken kur yüzde 30 arttığında dünya pazarlarında rekabet güçleri önemli oranda azalıyor. Hakikaten ihracatın artış oranında büyük bir gerileme var. Geçen yılın birinci yarısında her ay yüzde 10-15 artan ihracatın büyümesi yüzde 1-2’ye indi. (Belki de küçülme başladı lakin seçim ortamında açıklanmak istenmiyor.)
Yani döviz kurundaki artışın durması iktisadın dinamikleriyle alakalı değil. Öyleyse?
Dövizin kıymetinin artık özgür piyasada belirlenmediği bir sır değil. Türkiye müdahaleli kur rejimine geçti. İktisat idaresi doların makul bir düzeyin üzerine çıkmasına müsaade vermiyor. Bunu nasıl yapıyor? Merkez Bankası’nın rezervleriyle.
Bloomberg başta olmak üzere çeşitli kaynaklar geçen yılın başından Ekim ayına kadar rezervlerden piyasaya 100 milyar doların üzerinde satış yapıldığını söylüyor. Ekim’den sonra da müdahale devam etti. Yalnızca geçen haftanın Çarşamba ve Perşembe günleri piyasaya 2.5 milyar dolardan fazla yakın satış yapıldığı hesaplanıyor.
Bu değirmenin suyu nereden geliyor? İhracatçılardan, turizmcilerden ve “dost” liderlerlerden. İhracatçılar ve turizmciler geçen yıl yürürlüğe giren uygulama kapsamında döviz gelirlerinin yüzde 40’ını zarurî olarak Merkez Bankası’na satıyorlar. Yaklaşık 250 milyar dolar ihracat yapan bir ülke için büyük para.
Bu ortada Rusya, Katar ve Suudi Arabistan da taze dövizle Merkez Bankası’na dayanak oluyor. Rezervlerin azalmaya yüz tuttuğu geçen yaz Rusya’dan yaklaşık 10 milyar dolar gelmişti. Fakat Putin’in asıl dayanağı, Türkiye’nin doğalgaz ödemelerini ertelemek oldu.
Doğalgaz ithalatını yapan BOTAŞ her yıl fatura ödemeleri için Merkez Bankası’dan yüklü meblağda döviz alımı yapardı. Son altı aydır alım yapmıyor. Bloomberg daha evvel Ankara’nın Moskova’dan doğalgaz ödemelerinin bir yıl ertelenmesini istediğini yazmıştı. BOTAŞ’a döviz satışı yapılmaması bu talebin kabul edildiğini gösteriyor. Az buz değil, 20 milyar dolarlık ödemenin ertelendiği iddia ediliyor.
Kısacası Merkez Bankası, Erdoğan “Döviz kurundaki yükselişi durdurduk” vaadini (Bunu bir seçim vaadi olarak kıymetlendirmek sanırım yanlış olmaz) yerine getirebilecek cephaneye sahip üzere görünüyor.
Bununla birlikte yılda 350 milyar dolardan fazla ithalat yapan, 190 milyar dolara yakın kısa vadeli dış borcu bulunan bir ülkede dövizi denetim altında tutmak, Amerika’daki rodeolarda yabanî bir atın üzerinde durmaktan farksız. At üzerindeki biniciyi bir anda fırlatıp atabilir de.
2020 yılında da bu türlü olmuş, devrin iktisat idaresi doları rezerv satışlarıyla uzun mühlet 6.85 TL’de tutmuş ancak yazın ortasında ipleri elinden kaçırmıştı.
