İktidar Türkiye’yi bu hale getirdi.
Dünden kıymetli yarından ucuz.
Bugün aldığınız bir eser ve hizmet dünden daha kıymetli ancak yarından daha ucuz oluyor.
Bu nedenle vatandaş bugün bulduğu mecburî muhtaçlık eserlerini parası yettiği kadar almaya çalışıyor ki yarın daha değerliye almak zorunda kalmasın.
Örneğin akaryakıt ve motorinde durum bu türlü. İktidar akaryakıta artırımı seriye bağladığı için neredeyse her gün artırım geliyor. Vatandaş da bunu bildiği için yeni artırımlar yürürlüğe girmeden akaryakıt istasyonlarında kuyruk oluşturuyor. Deposunu yarın daha artırımlı doldurmamak için gün bitiminde doldurmaya çalışıyor.
İktidar yanlısı medya bu durumu “vatandaşın ucuz mazot kuyruğu” diye verebiliyor. Güya Türkiye’de akaryakıt, mazot çok ucuzmuş da vatandaş da durmadan akaryakıt, mazot almak için kuyruk oluşturuyormuş üzere. Halbuki dün yapılan artırımı kabullenen vatandaş yarın gelecek artırımdan kurtulmak için deposunu doldurmaya çalışıyor. Doğal artırımlı akaryakıt yahut mazotu alacak parası varsa, hâlâ otomobilini kullanabiliyorsa! Bu durumu “ucuz mazot kuyruğu” diye sunmaya lakin “pes” denilebilir.
Son günlerde ayçiçek yağında ortaya çıkan manzaralar iktidarı rahatsız etti. Vatandaşın marketlerden ayçiçek yağı almak için izdiham oluşturması gündem oldu. Anne, baba ve çocuğun ellerinde üç-dört ayçiçek yağıyla marketten çıkmaları, üç emekli arkadaşın üçünün elinde ayçiçek yağıyla meskenlerinin yolunu tutmuş olmaları dikkati çekiyordu.
Bu imgeler nedeniyle iktidar vatandaşa kızıyor.
Türkiye’de ayçiçek yağı operasyonu yapıldığını söylüyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, “ayçiçeği yağı operasyonu yapanlara biz de operasyon yaparız” diye aba altından sopa gösteriyor.
Peki vatandaş niçin market kuyruklarına girip birden fazla ayçiçeği yağı almak için bekliyor? Yahut daha ucuz olsun diye Türk malı değil de Suriye malı çocuk bezi almak için market market dolaşıyor?
Elbette zevk olsun, keyif olsun diye değil.
Vatandaşın bu türlü davranmasının nedeni bugün aldığı eseri yarın bulamayacağı yahut daha yüksek bir fiyattan bulabileceğini düşünmesi.
Ekonomistler buna “beklenti bozulması” diyorlar.
Eğer vatandaş bugün aldığı eseri bir hafta sonra da birebir fiyattan rahatlıkla bulabileceğine inansa bugünden üç beş tane almaya çalışmaz. Muhtaçlığı kadar alır, kullanır, bitince gidip tekrar alır.
Ancak iş artık o denli değil. Bugün aldığımız eseri yarın artırımlı fiyattan alıyorsunuz. Vatandaşın beklentisi olumsuz. Fiyatların artacağını biliyor.
Bu artışın temel olarak iki nedeni var. Birincisi akaryakıta her gün yapılan artırım, İkincisi döviz kurlarının yükselmesi.
Döviz kurları yükselince dışa bağımlı olan Türkiye daha yüksek fiyattan petrol ve doğalgaz ithal ediyor. Petrolün varil fiyatı da artınca, Türkiye’de akaryakıt fiyatları otomatiğe bağlanmış üzere artıyor. Akaryakıt fiyatları artınca ulaşım maliyetleri de artıyor ve bu da besin eserleri dahil birçok eserin fiyatına yansıyor.
Ayçiçeği yağında da durum tıpkı. Türkiye ayçiçeği yağında yüzde 70 dışa bağımlı. Ayçiçeği yağını büyük ölçüde Rusya ve Ukrayna’dan ithal ediyor. Bu ithalatta bir badire olunca ayçiçek yağının fiyatında artış beklentisi oluyor ve vatandaş da fiyatı zamlanmadan mutfakta en çok kullandığı yağ çeşidi olan ayçiçek yağını bugünden almaya çalışıyor.
Olay bu kadar kolay.
Nitekim bir müddet evvel, Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği İdare Heyeti Lideri Tahir Büyükhelvacıgil Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü’ne gönderdiği yazıda, stoklarda 1-1,5 aylık yağ kaldığını belirtmişti. Sorunun Rusya’nın Azak denizinde, Türkiye’ye gelmek üzere ayçiçek yağı yüklenen gemilerin limandan çıkmalarına müsaade verilmemesinden kaynaklandığını duyurmuştu.
Türkiye üzere buğday ve ayçiçeği cenneti olan bir ülkeyi ikisinde de dışa bağımlı hale getirirseniz bu türlü sonuçlarla müsabakanız olağandır.
Durumun bu hale gelmesinde vatandaşın hiçbir cürmü, kusuru yok.
Maliyet artışına neden olan temel girdilerdeki fiyat artışlarına bakarsanız bu gerçeği çok net biçimde görürsünüz.
Akademisyen Ayşe Aydoğdu’nun paylaştığı sayılara nazaran tablo şöyle:
4 Mart 2021 tarihinde akaryakıt 7.23 lira, motorin 6.62 lira, brent petrolün varili 65 dolardı.
4 Mart 2022 tarihinde ise akaryakıt 20 lira, motorin 20 lira, brent petrolün varili 113 dolar. Brent petrolün varilinde artış yüzde 73 olmasına rağmen, akaryakıttaki artış yüzde 177, motorindeki artış yüzde 202.
Yine Ziraat Odaları Birliği datalarına nazaran son bir yılda gübre fiyatlarındaki artış şöyle:
“a. sülfat gübresinde yüzde 274, üre gübresinde yüzde 203, DAP gübresinde yüzde 186, k. a. nitrat gübresinde yüzde 165, mazotta yüzde 164, elektrikte yüzde 85.”
Bu maliyet artışları ortadayken iktidarın fiyat artışları güya sanalmış, söylentiden ibaretmiş yahut söylentiyle artıyormuş üzere davranması gerçeğe gözlerini kapamaktır.
Bu yetmiyormuş üzere bir de marketleri, bakkalları, vatandaşları ve gerçeği yansıtan yayın organlarını tehdit etmesi hayat pahalılığıyla gayrette demokrasilerde yeri olan bir prosedür değildir.
Ekonomi, özel kuvvetler timi üzere “enflasyon timi” kurmakla, esnafı, vatandaşı, özgür gazetecilik yapmaya çalışan gazete ve televizyonları tehdit etmekle düzelmez.
Doğru iktisat siyasetleriyle düzelir.
