Çanakkale, Mustafa Kemal Atatürk’ün askerlerine “Ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek vakit zarfında yerimize öbür kuvvetler gelir, diğer kumandanlar hâkim olabilir.” dediği zaferdir.
Birinci Dünya Savaşı’ndaki pek çok cephe ve muharebe alanları ortasında, tarafları en çok etkileyen, bugün de dünya tarih literatüründe en çok anılan cephe olan Çanakkale’de, dünya denizlerine çıktığından bu yana hiç yenilmeyen, bu özelliğiyle de “yenilmez armada” olarak tarihe geçen İngiliz donanması ağır bir mağlubiyete uğratıldı. İngiltere, Fransa, İtalya’nın sömürge ülkelerinden getirdiği milletlerin çocuklarını savaşa sürmesinin yanı sıra kara, deniz ve hava kuvvetlerinin birinci kere kullanılmasıyla da özel bir ehemmiyete sahip Çanakkale’de dünya muharebesi yaşandı. Avrupa’daki savaşın mevzi çatışmalarına dönüşmesi üzerine İngiltere, Çanakkale ya da Balkanlar’da yeni bir cephe açıp İstanbul’u ele geçirerek, Osmanlı Devleti’ni Almanya’dan ayırmayı amaçladı.
Osmanlı güçlerinin 3 Şubat 1915’te Süveyş Kanalı’na taarruzu sonuç vermeyince İngiltere, Mısır’daki güçlerini boğazlara yöneltti. Bütün planlarını evvelce yapan ve kesin kazanacağını düşünen İngiltere donanması, Ulu Başkan Mustafa Kemal Atatürk’ün öngörüleri, zekice atılımları ve Türk askerlerinin uğraşıyla Çanakkale’ye gömüldü.
Çanakkale ve Atatürk
18 Mart 1915 günü Çanakkale Boğazı önlerinde deniz harekâtıyla başlayan savaş, İngiliz ve müttefiki Fransız donanmasının yenilmesiyle 25 Nisan günü ikinci evreye geçti. Kara harekâtında da umduğunu bulamayan İtilaf Kuvvetleri, 9 Ocak 1916 günü bölgeden Atatürk’ün tabiriyle “Tam manasıyla kaçtılar!” İşte bu devirde Yarbay Mustafa Kemal Beyefendi, Sofya’da Askeri Ateşe iken misyon ister ve 19. Tümen Kumandanı olarak bölgeye atanır. 10 Aralık 1915 gününe kadar gerek bu tümene gerekse Anafartalar Küme Komutanlığı’na Albay rütbesiyle komutanlık yapar. Bu büyük savaşta gösterdiği başarılarla “Anafartalar Kahramanı” olur. Çok sayıda madalyayla onurlandırılır. Tarihin akışını değiştiren savaşta Mustafa Kemal de komutanlık maharetiyle savaşın gidişine taraf verir. Bu savaşta onunla birlikte misyon yapan subaylar da edindikleri deneyimle Kurtuluş Savaşı’na önderlik ederler.
İşte Mustafa Kemal’in Çanakkale’deki rolü:
Komutanlık dehası
Savaşa olabildiğince geç girilmesinden yanaydı. Almanya’nın durumunu öğrenmek istiyordu.Savaş başladığında Bulgaristan’ın başşehri Soyfaya’da Askeri Ateşe iken, İstanbul’a başvurarak cephede faal vazife verilmesini istedi. Buyruk gelince de çabucak yola koyuldu.Bölgeyi ve arazi durumunu Balkan Harbi yıllarından biliyordu. Bolayır’da 8 Şubat 1913-10 Ağustos 1913 tarihleri ortasında misyon yapmıştı.Düşmanın birinci çıktığı yere vaktinde müdahale etmesi ve onları durdurması tarihi niteliktedir. Birinci müdahale, Mustafa Kemal Bey’in stratejik bakışındaki gerçek ve isabetli tavırdan kaynaklanmıştır. Bu yerinde müdahale olmasaydı, savaşı daha başında kaybedebilirdik.Beşinci Ordu Kumandanı Liman von Sanders’in, bölgede birlikleri dağıtma ve düşmanı karşılama kararını yanılgılı bulmuş ve bunu Başkomutan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa’ya bildirmiştir. 3 Mayıs 1915 tarihli mektubunda Enver Paşa’yı şu tabirlerle uyarır: “Maydos Bölgesi Kuvvetlerini komuta ettiğim vakit, aldığım tertibat ile düşmanın karaya çıkmasına imkân verilmeyebilirdi. (…) Düşmanın karaya çıkması kolaylaştırılmıştır” der.Düşmanı karaya çıkıp tutunmadan kıyıda karşılamadan yanadır. Zira ona nazaran düşmanın karaya çıkmaya çalıştığı an, onun en zayıf olduğu andır. Düşmanı kıyıya çıkarmama taktiğini misyon yaptığı Trablusgarp’ta öğrenmişti. 1911-12 yılları ortasında süren savaşta misyon yapmış ve İtalyanları günlerce kıyıya çıkamaz/sahilden ilerleyemez hale getirmişti.Verdiği yerinde kararlar ve ataklarla, bölgedeki ordunun kumandanı Sanders’in stratejik yanılgılarını taktik başarılarla dengelemiş ve bu yanlışları inanılmaz atak ve başarılarıyla zafere dönüştürmüştür.10 Ağustos 1915 günü Anafartalar Zaferi’ni kazandıran büyük hamlede, evvel kendisi siperden çıkarak ferdî yürek göstermiştir.Yedek birlik olmasına karşın, 25 Nisan 1915 günü gerçekleşen çıkarmayı duyduğu an, buyruk almadığı halde çabucak harekete geçti ve Kocaçimen Zirve üzerinden Conkbayırı’na geldi.İlk anda birtakım birlikler geri çekilmeye başladı. Hatta yer yer panik havası da vardı. İşte bu kritik anda Mustafa Kemal Beyefendi, müdahale ederek kaçan askerleri durdurdu. İkinci bir Balkan Harbi utancını önledi. Geri çekilmeyi önlemek için sert buyruklar verdi. Geri çekilecekleri ‘vurun’ dedi. Bu hareket için “İşte kazandığımız an buydu” der.Gece gündüz demeden akınlarla düşmanın manevi kuvvetini çökertti. Düşman bırakın ilerlemeyi, kendisine sığınacak yer aramakla uğraştı. Siper kazmaya fırsat bulamadı.İnsan takati ve çabası zorlanarak taaruzlara gece gündüz devam edildi. 3 Mayıs 1915 tarihli şu değerlendirmesi çok manalıdır: “İstirahat uykusu aramanın bu istirahatten yalnız bizim değil, bütün milletimizin ebediyen yoksun kalmasına sebebiyet verebileceğini hepinize hatırlatırım. Bütün arkadaşlarımın hemfikir olduklarına ve düşmanı tamamendökmedikçe yorgunluk belirtileri göstermeyeceklerine kuşku yoktur.” (Atatürk’ün Bütün Yapıtları (ATABE), C.2, 5. Baskı, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014, s.152.) Siperlere çekilen düşmana daima ataklarla rahat yüzü gösterilmedi. Tutunmaları önlendi.Düşmanın büyük kuvvetle Anafartalar bölgesine bir çıkarma yapacağını gelişmelerden anladı. Bunun şov harekâtı olmadığını, tersine bu bölgeye (Arıburnu-Kocaçimen) yerleşme hedefli olduğunu tespit ederek, kuvvet kaydırdı ve üst komutanlığa bu bahiste görüş bildirerek, bölgeye yeni birlikler gönderilerek destek edilmesini sağladı.8 Ağustos 1915 günü Ağıldere bölgesinden Şahinsırt ile Conkbayırı’na ilerlemekte olan düşman kuvvetlerinin yapmak istediği harekâtı erkenden saptayarak buna nazaran önlem aldı. Bununla Arıburnu cephesinin düşmesini önledi.
Anafartalar kahramanı
Ağustos ayındaki Anafartalar Savaşı olarak tarihe geçen bu büyük düşman taarruzuna, küçük kuvvetlerin bir ortaya getirilerek karşı konulmasını ve bunun komutanlığının da kendisine verilmesini istedi. Bu mevzuda ısrarlı oldu. Komutanlığı aldı da… Bunun ne kadar yanlışsız bir karar olduğunu anlamak için, düşman orduları Başkomutanı İngiliz General Ian Hamilton’un 10 Ağustos 1915 günü günlüğüne düştüğü not çok şey anlatır: “Conk Bayırı doruklarına yaklaşmış ve tutunmuştuk. Türkler bu ana kadar işgal ettiğimiz mevzileri geri alamamışlardı. Conk Bayırı’nda Türkler çok düzgün bir kumandaya sahipler, bunu ek etmeliyim. Başlarındaki Generaller bizi baskınla bastırmadıkça yenemeyeceklerini biliyorlar. Haliyle durmadan baskın tarruzu deniyorlar. Ziyanı yok, ölmeyeceğiz ve asla teslim olmayacağız.” (Ian Hamilton, Gelibolu Günlüğü, Çeviri: Osman Öndeş, Hürriyet Yayınları, İstanbul, 1972, s.237.)Çanakkale Cephesi’ne Yarbay rütbesiyle gelen Mustafa Kemal Beyefendi, 19. Tümen Kumandanı olarak bir tümeni yönetiyordu. Savaşın en kritik anında yaklaşık 130 bin kişilik bir kolorduya Albay rütbesiyle komutanlık yaptı. Bu kritik anı şöyle anlatır: “Nezaketini söyledim, dedim ki: ‘Daha bir an vardır. Bu anı da kaybedecek olursak bir genel felaket karşısında kalmamız pek olasıdır.’ Anafartalar’da çıkmış ve çıkmakta olan düşman kuvvetlerini göz önüne almak, ona nazaran genel önlemler almak gerektiğini, sevk ve idareyi birleştirmek ve sağlamak için bütün kuvvetlerin bir kumanda altında, vasıtasız bir kumanda altında bulunmasından öteki deva kalmadığını söyledim.” (ATABE, c.2, s.157.)Grup komutanlığını buyruğuna alması sırasında, 5. Ordu Kumandanı Liman Von Sanders’le ortalarında “Daha fazla gelmez mi?” diye geçen konuşmada meşhur “Az bile gelir’ kelamlarını söylemiştir. Durumun ehemmiyetini anlayan komutanlık, 8/9 Ağustos 1915 gecesi 21:30 sıralarında Mustafa Kemal Bey’i Anafartalar Küme Kumandanı olarak atadı. Hasta olduğu halde birliklerle 10 Ağustos günü büyük zaferi kazandı. “Fakat ben, vatanım mahvolduktan sonra yaşamamaya karar verdiğim için bu sorumluluğu iftiharla üstlendim” der. (ATABE, c.2, s.157-158.)Anafartalar Muharebeleri sırasında bir şarapnel kesimiyle göğsünden yaralandı. Şarapnel kalbinin üzerinde duran cep saatini parçaladı. Göğsünde hafif yara açtı. Lakin bunun bile duyulmasını istemedi ve yanında bulunan subayı uyararak “Sus!” dedi. Bununla askerin moralinin bozulmasını önledi ve savaşma azmini devam ettirdi.En güç anlarda öne atılarak örnek oldu. Yanındaki subay ve erlerin de gerisinden gelerek yapmak istediği harekâtı gerçekleştirdi. Yalnızca karargâhtan savaşı yönetmedi. Daima gelişmeleri olay yerinden izliyerek anında yeni duruma nazaran durum aldı/aldırdı. O denli ki 4 ay siperden çıkmadığı oldu.Düşmanın bölgeyi tahliye edeceğini kestirim etti. Buna fırsat vermeden hamleyle denize dökülmesinden yanaydı.
(Ercan Dolapçı, Atatürk’ün Çanakkale Savaşı’ndaki Rolü, Kategori Yayıncılık, İstanbul, 2018, s.187-200.)
