Balıkesir’de Ayvalık Belediyesi tarafından düzenlenen Köy Enstitüleri Günleri aktifliğinin birinci gününde, ünlü tarihçi ve muharrir Prof. Dr. İlber Ortaylı konuk oldu.
Ortaylı, Köy Enstitülerinin 1940 yılında kurulduğunu hatırlatarak, “Tabi artık Kemal Atatürk hayatta değildi. Lakin oluşum onun dönemindedir. Hasan Ali Yücel’in teorisidir. Sonradan kurulmuştur. O devir CHP zamanıdır. Tek parti periyodudur. CHP çok partili hayata geçince de Köy Enstitülerinin sonu getirilmiştir” dedi.
“Çok yanlış amaçlarla tespit ediliyor”
Türkiye tarihinin eksik öğretildiğini savunan Ortaylı, “Bu eksik öğretilme de çok yanlış amaçlarla tespit ediliyor. Şunu söyleyeyim, mevcut siyasi partilerin hiçbir halde Türkiye’nin yakın tarihine müspet yahut olumsuz ortak olma hakları yoktur. Yani ne bu zevatın, ‘Biz çok güzel şeyler yaptık ve biz bunu belgeliyoruz’ deme hakkı vardır. Ne de ‘Bunlar çok berbat işler yaptılar. Biz de onlarla savaştan geliyoruz’ diyebilmeye hakları vardır. Bu biraz tuhafa gelecek lakin olağan olarak bu iş bu türlü yapılır. Köy Enstitüleri bunun için bir esastır” tabirlerini kullandı.
“Köy öğretmenini köy lideri yapmak”
Atatürk’ün edebiyat ya da filozof fakültesini kurmadığını vurgulayan İlber Ortaylı, “Çünkü bu türlü bir şey esasen vardı dünyada. Lisan, Tarih ve Coğrafya Fakültesi kurmak ise Atatürk’ün icadıdır. Yani o bir deha sorunudur ve yepyenidir. Köy Enstitüleri bir gereksinimi karşılayabilmek için kurulan eğitimdir. Osmanlı İmparatorluğu dağılırken, bu eğitimin benzerleri Bulgaristan ve Romanya’da kurulmuştur. Türkiye’de bu sistemi direkt doğruya Kemalizm yaptı. Yani direkt doğruya köydeki öğretmeni yetiştirmek ve köy öğretmenini köy lideri yapmaktı. Olağanüstü kıymetli bir projeydi” dedi.
“Ben doğdum doğalı…”
Türk hayatının en büyük probleminin, siyasetçilerinin palavra söylemekten de öte çocuk üzere prensip sahibi olmamaları olduğunu savunan Prof. Dr. Ortaylı, şunları söyledi:
“Prensip sahibi olsalardı aslında, bugün en azından cumhurbaşkanı adayı tespit etmekte daha makul ve daha tertiplice gideriz. Herkes cumhurbaşkanı seçiyor. Fakat bizim kadar aciz hale getiren var mı? Ben doğdum doğalı cumhurbaşkanı seçemedi bu memleket. İhtilal çıkarılır, darbe yapılır. Bu durum prensipsizliklerle ilgili bir şeydir. Yani siz taban müştereklerde anlaşamıyorsunuz.”
“Ortada bir gevşeklik var”
Ortaylı şöyle devam etti:
“Mesela oruç tutan, tutuyor. Tuttuğu kadar. Tutmayan, tutmuyor. Tutanın beğenilen görülmemesi diye bir şey varsa o durum Atatürk Lisesi’nde de var. Lisan, Tarih Coğrafya Fakültesi’nde de var. Kimseye iftar saatine nazaran bir şey yapılmıyor. Lakin ortada da bir gevşeklik var.
Stalinist Rusya değil bunu yapan. Takip edeyim falan, yok bu türlü bir şey. Artık şimdi bu türlü bir his uyduruyorlar. Adeta Stalin Rusya’sı çiziliyor tek parti periyodunda. Bu türlü bir şey yok. ‘Nereden çıkarıyorsunuz bunu?’ diye soruyorum. ‘Annem anlatıyor’ diyor. Senin annen ne bilir ki? Bunlar işin irfanıyla bağdaşmıyor.”
“Din savaşına girip halletmeye kalkmaz”
Kurtuluş Savaşı’nı yapan kumandanların maceraperest adamlar olmadığını savunan İlber Ortaylı, “İş yapmak isteyenlerdi. Hiç kimse o denli din savaşına girip, bilmem ne medeniyet savaşı, iktisadi savaş üzere işleri halletmeye kalkmaz. Mümkün değil. Yani ne İsmet Paşa böyledir ne Kemal Atatürk böyledir. Hatta beş vakit namaz kılan Fevzi Paşa böyledir. Akıl var irfan var. O devirde hiç kimsenin sağcılarla ya da solcularla büyük arbedesi yoktu” diye konuştu.
