Şimdi Ukrayna ile tutuştuğu savaştan dolayı kızdıklarına bakmayın. Başta ABD olmak üzere tüm Avrupa ülkeleri bir vakitler Rusya Devlet Lideri Vadimir Putin’e alkış tutardı. Putin Rusya Başbakanı iken, 1 Eylül 2009’da, hem topraklarının paylaşılması için Nazilerle mutabakat yaptıkları, hem de Sovyet “katliamlarından” dolayı Polonya halkından özür dilediğinde çok ancak çok sevinmişti ABD ile Avrupa.
Putin’in, elbette tarihi çarpıtarak dilediği özür çok da içten değildi halbuki. 2009’da AB ile bilhassa güç alanında paydaşlık kurmak isteyen Moskova, 2006 yılından başlayarak Varşova’nın vetosuyla karşılaşıyordu. Putin’in özrü Polonya’yı yumuşatma gayeliydi elbette.
İlk özür Almanya’dan
Polonya’dan birinci özür dileyen Almanya’ydı alışılmış. 2004 yılında periyodun Almanya Başbakanı Gerhard Schröder, “Varşova Ayaklanması”nın 60’ıncı yıldönümü merasimlerine katıldığı başşehir Varşova’da Polonyalılar’dan özür dilemişti. Fakat Almanya’nın değil de Rusya’nın Polonya’dan özür dilemesi öteki ülkeleri cesaretlendiren bir tesire yol açmıştı. Çok değil bir yıl sonra, Mayıs ayında, ABD de Cherokee, Choctaw, Muscogee (Creek), Paneve ile Sisseton Wahpeton Oyate kabilelerine özürlerini iletmişti. Düzenlenen merasimde konuşan Cherokee Şefi Chad Smith, bu türlü bir talepleri olmamasına karşın özrü kabul ettiklerini açıklamıştı.
Söz konusu yıl, ABD’nin en çok özür dilediği yıldı tahminen de. Zira ABD Dışişleri Bakanlığı da Libya başkanı Muammer Kaddafi‘nin İsviçre’ye cihat daveti yapmasının akabinde gösterdiği reaksiyon nedeniyle özür dilemişti. Periyodun Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Philipp Crowley, kelamlarının Kaddafi’ye hakaret hedefi taşımadığını belirtmek zorunda kalmıştı. Bir yıl sonra ABD/Avrupa iştirakinde vahim bir kışkırtmayla öldürülecek olan Kaddafi’nin o sıralar ABD’nin özür dilemek zorunda kaldığı bir başkan olduğunun da delilidir bu durum.
2010 yılının sırrı
2010 sahiden tuhaf bir yıldı. Zira ABD bu sefer de 1940’lı yıllarda Guatemalalılar üzerinde yaptığı tıbbi deneylerden ötürü bu ülkeden özür dilemişti. Yapılan bir araştırmada, 1946 ile 1948 yılları ortasında Guatemalalı seks çalışanı deneklere cinsel hastalıklara yol açan virüsler enjekte edildiği, bu şahısların daha sonra hem askerlerle hem de tutuklularla cinsel münasebete girmelerine müsaade verildiği ortaya çıkmıştı. Penisilinin cinsel hastalıkların tedavisindeki tesirini anlamak için yapılan bu deneye Amerikan Ulusal Sıhhat Enstitüsü sponsor olmuştu.
Yine birebir yıl bu defa Pakistan’dan, bir ABD akınında 2 Pakistan askerinin ölmesi üzerine özür dileyen ABD bir yıl sonra, 2011’de de Amerikan askerlerinin Afganistan’da sivillere makus muamele yapmaları nedeniyle resmi özrünü Afgan yetkililerine iletmişti. ABD’nin yediği tüm haltlarda özür dilemesi, önemli bir kamuoyu baskısından kaynaklanıyor. Hem bu baskı göğüslenmiş oluyor hem de işlenen büyük cürümlerin “özür”le hafifletilmesinin kolaycılığı ABD’nin işine geliyor. Kendi adıma dilediği özrün rastgele bir tarihi yanlışı düzeltmeye ya da unutturmaya yeteceğine inananlardan değilim natürel.
Japonya’nın tam yüz küsur yıl evvel işgal ettiği Güney Kore’den özür dilediği anımsandığında 2010 yılı üzerinde düşünmek çok cazip gelmeye başladı bana. İncelenmeye kıymet. Periyodun Japonya Başbakanı Naoto Kan, ülkesinin “sömürgeci siyasetin yarattığı büyük ziyanlardan, acılardan büyük pişmanlık duyduğunu belirterek dilemişti özrü.
Neden özür diliyorlar?
Resmi özürler milletlerarası ilgiler ile diplomasi alanında değerli yer tutan bir olgudur. İnsan şunu merak ediyor doğal. Ülkeler, bilhassa savaşlardan sonra neden özür diliyor? Bir araştırmada bunun dört nedeninin olduğunu okumuştum; 1) Savaş sonrası zafer durumu, 2) bölgesel entegrasyon, 3) memleketler arası baskı, 4) iç siyasi/toplumsal atmosfer. Aslında bir ülkenin özür dileyip dilemeyeceği temel olarak iç siyasi faktörlerle belirleniyor. Memleketler arası faktörler de çok kıymetli elbette lakin asıl zorlayıcı etkenler, 1) kamuoyunun işlenen vahşetleri hatırlaması, 2) tarihi suçluluk seviyesinin yüksekliği. Buradan bakınca kimi ülkelerin neden özür dilemediği anlaşılıyor. Bunu yapmaya zorlayacak bir kamuoyunun yokluğudur bunun nedeni. Tarihî doğruluğu kabul eden, sorumluluğu kolektif olarak üstlenen kamuoyuna sahip ülkelerin özür dilemesi daha kolay.
Irak’ta, Suriye’de, Libya’da, Afganistan’da olanlar için özür dileyen olmadı hiç fakat tekrar de merak ediyorum; Ukrayna’da yaşananlardan sonra bakalım hangi ülkeler özür dileyecek?
Göreceğiz.
