Üzerinde çok konuşulmadı ancak ilgiyi ziyadesiyle hak ediyordu Necef Doruğu. Kayda kıymet bir sonuç çıktığından değil, tam bilakis, hiç bir sonuç çıkmadığından. İsrail’in konut sahipliği yaptığı, ABD, Bahreyn, Mısır, Fas, Birleşik Arap Buyrukluğu (BAE) ile İsrail Dışişleri Bakanlarının katıldığı Necef Zirvesi’nden maksat birtakım Arap ülkeleriyle İsrail ortasında olağanlaşmayı hedefleyen Abraham (İbrahimi) Muahedeleri çerçevesinde güvenlik ile işbirliği imkanlarını tartışmaktı. Dorukta yer alan ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın kaygısı malum; ülkesinin Rusya karşısındaki tavrına, güç fiyatlarını denetim etme konusundaki çıkarlarına Ortadoğu’dan takviye almak.
Bir kere daha kimi İslam ülkelerinin ne kadar prensipsiz olduğuna, bölge halklarına nasıl düşmanlık güttüğüne bu tepe sayesinde şahit olduk. Zira tepede İsrail’in yanı sıra Bahreyn, Mısır, Fas ile BAE, ABD’nin İran’a yönelik siyasetlerinden yani nükleer mutabakat müzakerelerinde İran’a verilen ödünlerden duydukları hayal kırıklığını lisana getirdiler. İsmi geçen İslam ülkeleri ABD’nin Orta Doğu’daki ortaklarına yönelik güvenlik konusundaki soğuk tavrından da yakındılar. Yani ABD’den daha fazla muhafaza bekliyor bu ülkeler. Daha da ileri giderek Joe Biden idaresinin bölgedeki tesirini sonlandırma kararından da ıstırap duyduklarını vurguladılar. Bu ülkeler Biden’ın dikkatinin Asya’ya yönelmesinden rahatsız durumdalar. Nereden bakılsa utanmazlık yani.
Filistin koşulu artık yok
Zirve bize şunu gösterdi; artık İsrail’in Arap ülkeleriyle işbirliği için Filistin kuralı ortadan kalkmış durumda. Yani, tepeye katılan Arap ülkeleri başta olmak üzere birden fazla Arap ülkesi İsrail’e “iki devletli çözümü” kabul etmesi şartını dayatmıyor artık. Arap ülkesi olarak yalnızca Mısır ile ABD tepede Filistin konusunu da gündeme getirdiler lakin bir sonuç çıkmadı natürel. Artık Arap ülkelerinin birden fazla İsrail’i bölgede “İran tesirini durdurmada” değerli bir takviye olarak kıymetlendiriyor. Bunu İsrail topraklarında düzenlenen bir toplantıya katılarak da göstermiş oldular. Bahreyn Dışişleri Bakanı Abdullatif bin Rashid Alzayani gelinen durumu “İran ortak düşmandır” diyerek tabir ederken İsrail Dışişleri Bakanı Yair Lapid de doruğun İran’a “Ortadoğu’daki yıkıcı rolüyle uğraş etme konusundaki Arap – İsrail kararlılığından artık korkması gerektiği bildirisini verdiğini” açıkça lisana getirdi.
İki yıl evvel İbrahim Anlaşması’nın imzalanmasından bu yana bilhassa BAE ile Bahreyn, İsrail ile bölgesel güvenlik konusunda işbirliği yapmada çok istekliler. Üç ülkenin de İran’la uğraşta yaşamsal çıkarları var. İran İhtilal Muhafızları’nın ABD’nin “terör örgütleri listesi”ne alınmasından epey şad kalmışlardı. Doruğa katılanlardan yalnızca Fas İran konusunda daha az telaşlı. Bunun yerine Filistin konusunda iki devletli tahlili desteklediğini bir defa daha lisana getirdi lakin bunu çok da ısrarlı bir biçimde yapmış sayılmaz. Fas’ın sıkıntısı, Batı Sahra meselesinde karşı karşıya geldiği Cezayir’e karşı ABD ile İsrail’den takviye almak.
Ürdün katılmadı
Mısır’ın içinde bulunduğu durum da çelişik olarak isimlendirilebilir. Dorukta, Mısır Dışişleri Bakanı Semih Şükrü, İsrail-Filistin çatışmasının barışçıl biçimde çözülmesi gerektiği klasik telaffuzunu lisana getirdi. İran tersi olmakla birlikte, ismi geçen ülkeye karşı bir bölgesel ittifakla fazla ilgili üzere görünmüyor Mısır. Asıl dikkatimi çeken ise davet edilmesine karşın Ürdün’ün “zamanlamanın uygun olmadığı” gerekçesiyle doruğa katılmaması oldu. Tepe sürerken Ürdün Hükümdarı II. Abdullah’ın, Ramallah’ta Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas ile bir ortaya gelmesi aşikâr ki, Filistin’in devre dışı bırakılmasına itiraz içerikli bir ileti.
ABD tekrar kaybetti
Blinken’in Necef Tepesi’ne katılması ABD’nin bölgede gitgide berbatlaşan durumu göz önüne alındığında epey değerli bir durum. Zira doruğa katılanlardan BAE, Rusya ile düzgün münasebetler kurdu son vakitlerde. Bu nedenle ABD’nin Ukrayna sorunu nedeniyle Rusya’nın kınanması isteğine olumlu cevap vermedi. Suudi Arabistan da ABD’nin petrol üretimini arttırma taleplerini reddetti bilindiği üzere. Hatta Krallığı fiili olarak yönetim eden Veliaht Prens Muhammed bin Salman’ın Biden’ın görüşme isteğini kabul etmediği de ileri sürülüyor. O nedenle Blinken’in Necef Zirvesi’nde Körfez ile Ortadoğu’da aleyhine olan bu durumu bilakis çevirmeye çalıştığı görüldü. Lakin tekrar de başarılı olduğu söylenemez bu gayretlerinde. Blinken aslında öteki başarısızlıklar da yaşadı. Doruğa katılan Arap ülkelerinin ABD-Rusya çatışmasındaki tarafsızlık siyasetini değiştiremedi örneğin.
Bu örneklerden de görüldüğü üzere ABD’nin Ortadoğu’da tekrar etkin olma uğraşları muvaffakiyete ulaşmış değil. Yani artık ABD Ortadoğu’da “süper güç” olarak görülmüyor. Lakin buna karşın kimi Arap ülkelerinin İran korkusu/düşmanlığı nedeniyle artı gücünü yitirmiş bir ABD’den, bölge ülkeleriyle dostluk bağları geliştirdiği için de İsrail’den medet ummaya devam etmeleri hakikaten tuhaf.
Necef’te taban kaybetmiş bir ABD, bölgede “yayılma” bahtı bulmuş bir İsrail, bu ikisinden medet uman prensipsiz İslam ülkeleri bir ortaya gelmiş oldu. Aksileri çoğalmış bir İran doruğun asıl konusuydu alışılmış.
ABD’nin gücünü yitirmesi dışında “Doğu yakasında değişen bir şey yok” aslında.
