2021 yılında Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin (ABB) kar yağışının etkili olduğu günlerde faaliyete aldığı “Kar Takip” uygulaması ilginç bir rekora imza atmıştı. İnternet üzerinden karla mücadele araçlarının canlı izlenebildiği uygulama, 24 saatte 205 bin kişi tarafından takip edildi. YouTube’da iş makinelerini çalışırken gösteren videolar, yüzbinlerce izlenmeye ulaşabiliyor.
İtalyanlar bu alışkanlığa bir isim bile vermiş: Umarell. Bologna’da, inşaatı emekli insanlar gibi elleri arkada izleyen ve bunu yaparken bir yandan da karşısındakine istemediği halde tavsiyelerde bulunan kişiler için “Umarell” kelimesi kullanılıyor. Webtekno’nun derlemesine göre “küçük adam” anlamına gelen bu kelime ilk kez 2015 yılında yazar Danilo Masotti tarafından ortaya atılmış. Daha sonra yazılan iki kitap ve blog siteleri de bu kelimenin yaygınlaşmasına katkıda bulundu ve “Umarell” 2020 yılında İtalyanca sözlüğe resmen eklendi.
Wikipedia’ya göre 2015’te Bologna’nın yaklaşık 130 km güneydoğusundaki Riccione kenti umarellere, kentteki inşaat süreçlerini kontrol etmeleri için 11 bin euro bütçe ayırdı. Bu sayede getirilen veya kaldırılan malzemelerin tam olup olmadığı denetlenmek istendi, ayrıca bu sayede korunaksız çalışma sahalarını denetleme imkânı doğdu. San Lazzaro di Savena kasabası da Franco Bonini adlı vatandaşa “Yılın Umarelli” ödülünü verdi. 2016’da Succede solo a Bologna adlı kültür derneği San Petronio’da restorasyonu devam eden bir yerel kilise için bağış amacıyla umarell kart dağıtmaya başladı.
Uzman Nörolog Dr. Mehmet Yavuz‘a göre kepçe ya da inşaat makinelerini izlemede, insanların genetik kodlarına ve bilinçaltlarına işlenmiş nesiller boyu süregelen bir güce merak duygusu rol oynuyor olabilir.
İnsan hayatının her anında maddi, manevi, fiziksel güce ve mevkisel güce çok büyük ilgi duyduğunu söyleyen Yavuz “Bu durumda kişiler, devasa iş makinelerinin sarf ettiği güce bilinç dışı bir eğilim ve yönelim gösteriyor” diyor.
Yavuz, “Çünkü güç insanoğlunun hayatın başlangıcından beri en çok sahip olmak istediği şeydir. Çünkü güç her şeye erişim sağlar. Bu yüzden bilinçaltının dolayısıyla iş makinelerine antik bir ilgi ve merak duygusu olduğu kanaatindeyim. Bu nedenle birçok insan bilinçli ya da bilinçsiz kendini uzun uzun iş makinelerini seyrederken bulur” diye konuştu.
Çocukluğa dönüş
Yavuz, iş makinelerine yönelik ilginin bir nedeninin de çocukluk dönemlerinde duyulan ilgi olduğunu belirtiyor: “Bunun bir sebebi de özellikle erkeklerde çocukluk döneminde kamyon, tır, vinç, dozer gibi oyuncak aralarla vakit geçirilmesidir. Böylece iş makinesi görünce direkt sosyal hafıza devreye girmekte ve farkında olmadan çocukluk dönemindeki ilgi ve merak dönemine tekrar dönmektedir.”
Psikolog doktor Ceylan Özdem ise bunu bir araştırmayla açıklıyor:
“Rizzolatti ve takımındaki bilim insanları 1996 yılında makak maymunları ile deney yaparken premotor bölgesinde F5 adlı bölgede ayna nöronlarını keşfettiler. Bu sinir hücrelerini en basit şekilde açıklamak gerekirse bir eylemi yapmayıp izlerken beyninizde adeta o eylemi yaparmışçasına aktivasyon gözlemlenmesi. Bu sebepten bir futbolcunun hayalarına top gelince ya da başını çok kötü çarpınca izleyenler bile acı çekiyor. Top bizim bir yerimize değmese de o acıyı hissedebilmemizi ve hatta empati duygumuzu bu ayna nöronlarına borçluyuz diyebiliriz.
Bir araç, bir tornavida makinesi ile bir tamiri izlemek gibi eylemi izlemek ise beynimizde sol kürede inferior parietal lob (IPL) bölgesinde aktivasyon gösteriyor. Bu bölge matematiksel işlemler, obje algısı, dil ile becerilerle de özdeşleşmiştir.
Avcı toplayıcı topluma geçmemiz ve alet teknolojisiyle beraber bu aletlerin yapımını ve işleyişini gözlemlemek toplumsal olarak avantaj sağlıyor. Bizler bir eylemi izlerken, aynı anda ben de bu eylemi gerçekleştirirsem nasıl yapmalıyım diye düşünüyoruz. Hatta iş makinesi izleyen insanlara bakarsanız hepsi bir şekilde yorum yapar ve hatta karışır. Çünkü bir çoğu bir iş makinesi kazı yaparken aynı aleti ben kullansam hangi açıyla ve kuvvetle kullanmam gerekir diye otomatik bir şekilde düşünüyor. Araştırmacılar da bunu teknolojik evrimin bir parçası görüyorlar.
Alet kullanımı aslında beynimizin gelişimi için büyük bir önem taşıyor. Hatta bazı araştırmacılar beynimizin diğer canlılarla karşılaştırınca büyük olmasının bir avantajı olarak karmaşık aletler ve keşif yapmamız olduğu tezini savunur.
Doğada birçok hayvanda alet kullanımı olsa da kullandığı aletleri geliştirip teknoloji kültürü yaratanlar insanoğlu. Bebekler nasıl bir şeyi gözlemleyip zamanla becerileri gelişiyorsa insanoğlu da gözlemleyip ileride nasıl kullanacağına dair bunları kullanmak için bu merakını besliyor.”
