Ukrayna’nın başşehri Kiev’e 110 kilometre uzaklıktaki santralde 26 Nisan 1986’da gerçekleşen kaza hafızalardaki yerini korurken, kazanın sonuçları ise milletlerarası gündemde tartışılmaya devam ediyor.
Çernobil Nükleer Santrali, Sovyet biliminin en büyük başarılarından biri olarak nitelendiriliyordu.
8 ton radyoaktif yakıt atmosfere karıştı
O tarihteki patlama, 1 saat 24 dakika süren bir güvenlik testinin denetimden çıkması üzerine 4. reaktörde meydana geldi. Patlamada 2 bin tonluk çatı havaya uçtu ve 8 tonluk radyoaktif yakıt atmosfere karıştı. Reaktörü söndüren itfaiyecilerden 31’i yüksek radyasyona maruz kalarak olay yerinde hayatını kaybetti.
Çernobil Nükleer Santrali’nde çalışan personellerle ailelerinin yaşadığı Pripyat kentinin tahliyesi için saklı hazırlık yapılmış, tahliyeye fakat sonraki gün öğlenden sonra başlanabilmişti. Üç saat içinde Pripyat hayalet kente dönmüş, sonraki günler helikopterlerle patlayan reaktörün üstüne binlerce ton kimyasal materyal atılmıştı.
Patlamadan çıkan zehirli bulut, başta Ukrayna ve Belarus olmak üzere Rusya ve Avrupa’nın bir kısmını etkilemişti. Zehirli bulutlar, on gün sonra da ABD, Kanada ve hatta Japonya’ya bile ulaşmıştı.
600 bin kişi yüksek dozda radyasyona maruz kaldı
Dünya Sıhhat Örgütü datalarına nazaran, felaketin gerçekleştiği 30 kilometrelik bölgede yaşayan, çalışan, güvenlik hizmetleri yapan, tasfiye ve temizleme süreçlerine katılan 600 bin kişi yüksek dozda radyasyona maruz kaldı.
5 milyon insan riskli bölgelerde yaşamaya devam ediyor
Ukrayna, Belarus ve Rusya’da yaklaşık 5 milyon kişi radyasyon riski olan bölgelerde yaşamaya devam ediyor.
120 bin kişi kanserden ölme riskiyle karşı karşıya kaldı
Felaket sonrasında bölgedeki ülkelerde tiroit kanseri, lösemi, öteki kanser cinsleri, katarakt ve bebeklerde doğuştan patolojik rahatsızlık oranlarında artışlar yaşandı. Ruhsal rahatsızlıkların yanı sıra toplumsal alakalarda dışlanmalar nedeniyle külfetler ortaya çıktı. Yüksek seviyede radyasyon alan 120 bin kişi kanserden ölme riskiyle karşı karşıya kaldı.
Felaketin sonucu, Türkiye’de de tartışma konusu olmuş, devrin Sanayi ve Ticaret Bakanı Cahit Aral çayda radyasyon olduğu tezlerini yalanlamak için kameralar önünde çay içerek poz vermişti.
Felaketin izleri silinmiyor
Çernobil’deki patlamanın üzerinden onlarca yıl geçmesine rağmen felaketin izlerini silme çalışmaları hala sürüyor.
Santraldaki patlamanın meydana geldiği ve radyasyon yayma riski devam eden 4. reaktör binasının üzeri özel çelik çadırla büsbütün kapatıldı.
Üzeri betonla kapatılan reaktördeki riski sıfıra indirmek için kemer formunda özel bir çelik çadır inşa edildi. Çadır, 2016 kasım ayında reaktör blokunun üzerine hakikat kaydırıldı ve reaktör büsbütün izole edildi. Çalışmalar, Avrupa Birliği’ne üye ülkeler ile Türkiye’nin de dahil olduğu 44 ülkenin takviyesiyle finanse edildi.
Bölgenin yüzde 40’ında yerleşim mümkün olmayacak
Çernobil Nükleer Santrali yetkililerine nazaran, binalarda radyoaktif yakıtlar temizlendi ve risk tesiri on bin kat daha azaltıldı. Kazadan sonra santraldeki durum stabil hale getirildi, tesislerin izolasyonu, tasfiyesi ve rehabilitesi için çalışmalar ise devam ediyor. Çalışmaların lakin milletlerarası iştirakle sonuçlandırılabileceğine dikkat çekilirken, insanların Çernobil etrafındaki bölgenin yalnızca yüzde 60’ına lakin 60 yıl sonra dönebileceği belirtiliyor. İzolasyon, tasfiye ve rehabilitasyon çalışması tamamlansa bile bölgenin yüzde 40’ında yerleşim mümkün olmayacak.
Ukrayna Parlamentosu’nun aldığı karara nazaran, Çernobil Nükleer Santrali, 2065 yılına kadar büsbütün ortadan kaldırılacak. Programa nazaran, 2010-2013 yıllarındaki birinci etapta nükleer yakıt, santrallerden depolara taşındı.
2013 yılında başlayan ikinci etap bu yıl sona erecek. Bu süreçte reaktörler koruma altına alındı ve kazanın meydana geldiği reaktör izole edildi.
2022-2045 yıllarındaki üçüncü etapta uzmanlar, izolasyon sonrası radyasyonun azalmasını gözlemleyecek. 2045-2065 yıllarındaki son etapta ise santralin sökülme ve paklık süreci gerçekleştirilecek.
Rus ordusunun Çernobil üzerinden Ukrayna’ya girmesi tasa yarattı
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in 24 Şubat’ta Ukrayna’ya başlattığı savaşta Rus ordusunun birinci hareketlerinden birisi Belarus hududundan geçerek Kiev’in kuzeyine gerçek kuşatma başlatması oldu.
Rus birlikleri Kiev’i kuşatmadan evvel Çernobil Nükleer Santrali’nin denetimini ele geçirdi. Çatışma yaşanmadan santral bölgesindeki denetimi eline alan Rusya, Ukraynalı askerlerle birlikte santralde güvenliği sağladıklarını duyurdu.
Rusya, Ukraynalı milliyetçi güçlerin santralde provokasyon yapabileceği argümanında bulundu. Ukrayna da santralde Rus güçlerinin nükleer bir felakete yol açabilecek aksiyonda bulunabileceği suçlamasını ortaya attı.
Başta bölgedeki ülkelerde olmak üzere dünya kamuoyunda bu tezler kaygı yarattı.
Ukrayna, 9 Mart’ta Çernobil Nükleer Santrali ve oradaki tüm nükleer tesisleri besleyen tek elektrik şebekesinin hasar gördüğünü açıkladı ve arızanın giderilmesi için Rusya’dan hemen ateşkes talep etti.
Rus Birlikleri 30 Mart’ta çekildi
Soğutma sisteminin çalışmama riskiyle karşı karşıya kalan santralde yalnızca 48 saatlik kapasiteye sahip yedek jeneratörler devreye girdi.
Çok geçmeden Rusya Güç Bakanlığı, Belarus üzerinden santrale yine elektrik verildiğini açıkladı. Ukrayna Güç Bakanlığı da tamir çalışmalarının sona erdiğini bildirdi.
Rusya ile Ukrayna ortasında İstanbul’da yapılan ateşkes müzakereleri sonrasında 30 Mart’ta Rusya Savunma Bakanlığı Kiev ve Çernigiv taraflarından birliklerini çekme kararı aldı.
Bu karar sonrasında Çernobil Nükleer Santrali’ndeki Rus askerleri de çekildi. Rusya Savunma Bakanlığı, Rus askerlerinin santrali Ukraynalı yetkililere teslim-tesellüm evrakı ile bıraktığını açıkladı.
