İktidarın izlediği siyasetin sonucu olarak Türkiye’nin çok boyutlu bir sığınmacı sorunu oluştu.
Toplumdan gelen yansılar üzerine daha evvel “sığınmacıları göndereceğiz” diyen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan son periyotta, “muhalefet sığınmacıları göndereceğini söylüyor, biz göndermeyeceğiz” diyerek noktayı koydu.
Konuya evvel iktidar açısından bakalım.
AK Parti iktidarı Suriye’de Esat rejimini devirmek ve yerine İslamcı Müslüman Kardeşler iktidarını geçirebilmek için çok ağır uğraş gösterdi. Fakat başarılı olamadı. Kıymetli ölçüde Rusya’nın dayanağıyla Esat yerinde kaldı ve şimdilik savaşı kazandı. Ankara ise bu gerçeği şimdi kabullenmedi.
Savaşın birinci yıllarında açık hudut siyaseti izleyen Türkiye’ye Suriye’de Esat’a karşı savaşmak üzere gelen yabancıların bu ülkeye geçişleri, bu ülkeden Türkiye’ye geçişler iktidarın siyaseti gereği özgürdü.
İç savaşta istikrarlar Esat lehine dönünce Türkiye milyonlarca Suriyeliyi sığınmacı olarak aldı.
İktidar durumdan mutlu.
Bu memnuniyetin en önemli iki nedeni var.
İslamcı Suriyelilere vatandaşlık verip önümüzdeki seçimde oylarını almak ve kaybettiği oyları böylelikle telafi ederek iktidarını sürdürmek. Muhalefet seçimleri çok büyük bir farklı kazanamazsa Suriyelilerin yüzde 1-2’lik seviyede bile iktidara oy vermeleri sonucu değiştirebilir. İktidar açıktan söylemese bile bu türlü bir hesap yaptığı görülüyor.
Ayrıca Suriye’den Türkiye’ye getirilen ve sayıları milyonlarla tabir edilen Suriyeliler, AK Parti için İslamcı bir taban desteği fonksiyonu de görecekler. İktidarın “göndermeyeceğiz” derken bu iki siyasi emeli gözettiği gözden kaçırılmayacak kadar açık bir gerçek.
Bu iki hedefe AK Parti başta olmak üzere Türkiye’de İslamcı akımların Arap hayranlığı da eklenebilir.
Türkiye nüfusunun yüzde 10’una yaklaştığı söz edilen Suriyeli Arap, Afgan ve Pakistanlı, kayıtlı yahut kaçak nüfus birtakım vilayet ve ilçelerde demografik yapıyı Araplar lehine çevirecek büyüklükte. Bu gerçeğin yarattığı meseleler toplumsal ve ekonomik yaşama yansımaya çoktan başladı.
İktidarın muhafazası ve güvenlik güçlerinin talimat nedeniyle gösterdikleri müsamaha sığınmacılar ortasında çeteleşme, silahlı, bıçaklı sokak kavgalarının yaşanıyor olması daha büyük çatışmalara neden olabilir. Provokasyona çok müsait olan bu olgu birçok vilayet ve ilçede toplumsal huzuru kaçırabilir.
Sığınmacılar açısından olaya bakarsak.
Bütün sığınmacıları birebir kefeye koyup, toptancı bir kıymetlendirme yapmak yanlış olur.
Önce şu ayırımı yapmak ve şu soruları sormak gerekiyor:
Savaş hali olmamasına rağmen Pakistan’dan ve Afganistan’dan gelen kafileler ile Suriye’den gelen sığınmacılar ortasında büyük fark var. Pakistan ve Afganistan’dan neden yalnızca erkek kafileler geliyor? Ve bu gelenler kimler? Türkiye’ye girdikten sonra nereye gidiyorlar, nereye yerleşiyorlar? Bu kümeler ortasında eli silahlı, üniformaları pozlar paylaşanlar ne ileti vermeye çalışıyorlar? Güvenlik güçleri ve yargı bunlara karşı ne yapıyor?
Suriyeli sığınmacılara gelince.
Onların içinde de çok farklı kümeler var.
Gerçekten Suriye’deki iç savaştan, insani nedenlerle kaçıp gelenler var. Bu küme içinde bayanlar, çocuklar ve yaşlılar da var. Gerçek sığınmacıları bu gruptakiler oluşturuyor. Türkiye’de çok güç kaideler altında hayatlarını sürdürmeye çalışıyorlar. Bir konutta birkaç aile birlikte yaşıyor. Hayatlarını sürdürmek için bayanlar ve çocuklar çok ağır kurallar altında kayıt dışı çalıştırılıyor. Bayanlara ve çocuklara çok berbat muamele yapılıyor ve istismar ediliyorlar. Türkiye’nin süreksiz muhafaza altına alması ve insanca yaşamalarını sağlaması gerekenler bu kümede olan sığınmacılardır.
Çok büyük sayıda olan öbür küme ise iktidarın desteklediği, eğittiği, donattığı, Esat’a karşı savaşan ve kaybeden Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) ismi altında toplanan radikal İslamcılardan oluşuyor. Türk vatandaşlığını kolaylıkla alması ve karşılığında AK Parti’ye oy vermesi beklenenler bu kümesi oluşturuyor.
Üçüncü küme ise hali vakti yerinde, maddi imkanları bulunan ve Türkiye’ye gelip rahatça yerleşen, iş yeri açanlardan oluşuyor. İktidarı müdafaası ve teşviki altında özgüvenleri yüksek olan bu kümenin da sığınmacılıkla alakası yok. İktidar yanlısı kimi müellif ve üniversite mensuplarının “Bu ülkeyi biraz Araplaştıracağız, büyük kentlerde Arap mahalleleri kuracağız” yaklaşımına taban oluşturacak bir küme.
Hukuki duruma gelince.
Değerli uzmanların tekraren açıkladığı üzere Türkiye, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda, 1951 tarihinde kabul edilen Cenevre Sözleşmesi’ni ve 1967 yılında kabul edilen Ek Protokolü imzalamış fakat coğrafik çekince hakkını korumuştur. Bu hukuka göre Türkiye yalnızca Avrupa’da meydana gelen olaylar nedeniyle sığınma arayan bireyleri, mülteci statüsü vererek kabul edebilir. Bu şartlarda Türkiye’ye gelen Suriyeliler, Afganlar, Pakistanlılar mülteci statüsünde değildir. Süreksiz muhafaza statüsünde bulunmaktadırlar. Bu statü ise şartlar olağana döndüğünde ülkelerine dönmeyi zarurî kılan bir statüdür.
Ancak Türkiye’yi bir hukuk devleti olmaktan çıkaran, olaylara yalnızca “oy getirir mi” diye bakan iktidarın bu sorunu hukuka uygun formda çözmesi mümkün değildir. Hakikaten bu tavrını da açıklamıştır.
O halde bu husus üzerinde çalışması ve iktidara geldiğinde milletlerarası ve ulusal hukuka nazaran bu sorunu çözmek üzere hazırlık yapması gereken muhalefet partileridir.
