Türkiye 2021’de yüklü kısmı doğalgaz olmak üzere Rusya’dan 29 milyar dolar fiyatında ithalat gerçekleştirdi. Türkiye’nin en büyük ithalat ülkesi olan Rusya birebir vakitte Türkiye’nin en büyük doğalgaz tedarikçisi. 2021’de bir evvelki yıla nazaran yüzde 10 kadar gerilese de Türkiye’nin muhtaçlık duyduğu yüzde 30’unu Rusya karşıladı. Üstelik iki ülke ortasındaki güç alanındaki işbirliği doğalgazla sonlu değil; Ankara petrol muhtaçlığının yüzde 10’unu, kömür gereksiniminin üçte birini Moskova’dan karşılıyor, dahası hala birçok pürüz bulunsa da Mersin Akkuyu’daki birinci nükleer santrali de Rus şirketi Rosatom inşa ediyor.
Türkiye, Rusya’nın Ukrayna’nın doğu bölgesinde bulunan Donetsk ve Luhansk’ı bağımsız cumhuriyetler olarak tanımasını birinci kınayan ülkelerden biri oldu.
‘Rusya ile ismi konmamış bir kriz yaşıyoruz’
2014 yılında Rusya’nın Kırım’ı işgaline reaksiyon gösteren fakat Batılı ülkelerin ambargolarına katılmayan Türkiye, bu defa nasıl bir tavır alacak?
Rusya uzmanı Aydın Sezer, ambargo gündeme gelmeden dahi Türkiye ile Rusya ortasındaki ilgilerin sıkıntı günlerden geçmekte olduğu görüşünde.
VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Sezer, ‘‘Geçtiğimiz Mart ayından bugüne Türkiye’nin Ukrayna ile Rusya ortasında olduğu sanılan krizde izlediği yol, zati Moskova-Ankara alakalarını gerginleştirdi. Hem ikili bağlantılar bazında hem de üçüncü ülkelerdeki bağlantı ve rekabet bakımından dertli bir süreçten geçiyoruz. Üst seviye işbirliği kurulu toplantısı yapılamadı. Pandemi sürecinde bir devir Türkiye’ye örtülü yaptırım uyguladı. Bununla da kalmadı son sekiz aydır devam eden doğalgaz müzakerelerinde yüksek fiyat çekip esnemedi. Boru sınırımız var ancak üçte biri boş. Aslına bakarsanız son bir yıldır Rusya ile ismi konmamış bir kriz yaşıyoruz’’ dedi.
‘Ukrayna’daki durum milletlerarası hukuk açısından kabul edilemez’
Türkiye’nin bugüne kadar Ukrayna yanlısı bir siyaset izlediğine, Rusya’dan evvel Almanya’nın itiraz etmesine karşın bu ülkeye İHA ve SİHA satışında bulunduğuna dikkat çeken Aydın Sezer, Kremlin’den Türkiye’nin Ukrayna krizindeki tavrına ait yapılan istikrarlı açıklamalara karşın gelecek günlerin çok daha güçlü geçeceği savında.
Rusya uzmanı, ‘‘Aslında Ukrayna’daki durum memleketler arası hukuk açısından kabul edilemez. Fakat dün gece yarısı dışişleri bakanlığının kınama açıklaması yayınlaması, bugün Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamaları ve sonrasında Afrika gezisini yarıda kesip NATO Zirvesi’ne dönüyor olması -aslına bakarsanız Türkiye’nin üzerine görev olmadığı halde bunları yapıyor- Rusya’yı daha da öfkelendirecek. Ankara’ya dönük resmi açıklamalar bu türlü olmasa bile Türkiye, Rusya’nın kara listesine girmiş durumda. Bunun kesinlikle bir ekip sonuçları olacak. Suriye’de mi olur öbür bir yer de mi olur, şimdiden kestirmek sıkıntı. Türkiye bir adım daha atar ve Batı’nın uyguladığı ambargoya taraf olacaksa kendi eliyle kendi ipini çekmiş olur. Bu tek turizm, tek tarım, tek hububat bağlarına indirgenemez, fakat Ruslar cezayı peşin keser. Bunun sonucunda yine bir S-400 mü alınır, SU-35’ler mi alınır ancak kesinlikle bu işin bir felaket senaryosu bizi bekliyor. Bundan nasıl çıkılır? Türkiye, bir biçimde Rusya’yı sakinleştirebilir mi? Türkiye bu kadar bağımlıysa Fırat’ın doğusunda Kürt devleti, Fırat’ın batısında İdlib, bunlar yetmezmiş üzere Dağlık Karabağ’da Zengozur koridoru açılması üzere önemli düşüncelerimiz var’’ diye konuştu.
‘En çok Türkiye’yi etkiler’
2021 yılında turizmde yaşanan toparlanma ile yaklaşık 30 milyon turist 24,5 milyar dolar gelir bıraktı. Türk turizm kesimi 2022 yılı için 35 milyon turist ve 35 milyar dolar gelir beklentisi içinde. Turizm gelirlerinin sıçrama göstermesinin hem cari açık sıkıntısına hem de kırılgan döviz fiyatlarının tekrar yükselmesine tahlil olması bekleniyordu.
Marmara Üniversitesi İngilizce İktisat Fakültesi’nden Hurşit Güneş, krizin yalnız Rus değil Ukraynalı turistin gelişini de engelleyebileceği ihtimaline dikkat çekiyor.
Prof. Güneş, ‘‘Ukrayna krizi Türkiye’yi çok tesirler, fevkalâde tesirler; üçüncü ülkeler ortasında da en çok Türkiye’yi tesirler. Bu yıl 35 milyar dolar turizm geliri bekleniyor. Bunun yüzde 30’unun Rusya ve Ukrayna’dan gelmesi bekleniyordu. Türkiye direkt konum dahi almasa bu kriz sürerse bu gelir gayesi yerle bir olur. Kur muhafazalı mevduat da artık daha riskli. Kurun üste gitmesi halinde iktisat allak bulak olur, doların istikrarlı kalması lazım. Türkiye’nin batı ittifakı içinde yer alıp dün gece yayınladığı bildiride olduğu üzere Ukrayna’nın yanında yer alması Rusya ile ilgilerine gerginlik getirecek. Burada en büyük risk natürel batılı ülkelerin uygulayacağı ambargo konusunda Türkiye’nin konumu olacak. Şu ana kadar Türkiye’ye bir sorumluluk yüklenmiş değil. Ancak bu gerginlikte petrol fiyatları 96,50 düzeyine çıktı, dolar kuru yükseldi. Dolar arttıkça gazın Türkiye’ye maliyeti de artıyor’’ dedi.
‘Gerginlik daha da artarsa mali piyasalar allak bullak olur’
Marmara Üniversitesi iktisat profesörünün kaygısı ise Rusya’nın Ukrayna’ya dönük işgalini daha da büyütmesi. Prof. Güneş, ‘‘Türkiye’nin Rusya ile bağlarını yalnızca dış ticaret ve güç olarak görmemek gerekir. Askeri bağlar da kurdu. S-400ler satın alımı dışında bir nükleer santral kurulması var. Türkiye’nin Rusya ile kurduğu bu bağlar daha özgür olan batıdan yana alabileceği siyasi konumları da engelliyor. Bu engelleme, yalnızca güç ve turizm bağımlılığından ibaret değil. Attığı askeri adımlar Türkiye’yi Rusya ile bağlantılarında zorlayacak. Bir öbür boyut, Suriye problemi. Orada Rusya çok hâkim. Türkiye Suriye’de onunla birlikte hareket etmek zorunda kalıyor. Rusya’yla münasebete girerek aralık almaya çalışıyor, bu da ezaya girecek. Türkiye bu krizden en son etkilenecek üçüncü olacak. Gerginlik daha da artarsa mali piyasalar allak bullak olur. Bugün bile döviz kendisini üst attı haftalar sonra. Bu durum devam ederse cari açık da yükselecek’’ tabirlerini kullandı.
