İran’ın başşehri Tahran’da Azerbaycan Büyükelçiliği’ne yapılan, bir kişinin vefatıyla sonuçlanan hücum son derece tuhaf. Tahran tarafından isimli bir olay üzere gösterilmesine karşın iki ülke ortasındaki tansiyon düşünüldüğünde pek de o denli “adli vaka” üzere görünmüyor. Üstelik eşinin Azerbaycan elçiliğinde tutulduğu teziyle binayı basan saldırganın olaydan sonra İran televizyonlarına rahatça röportaj vererek aksiyonunun münasebetlerini anlatması bir isimli olay sanığına tanınan haklardan değil natürel ki. Bir katilin kendisini anlatma fırsatı bulmasına her vakit rastlanmaz.
Azerbaycan çok haklı olarak akın sonrası İran’daki elçiliğini kapatıp tüm diplomatlarını çekmeye karar verdiğini duyurdu. Yani tansiyon epey yüksek. Azerbaycan’ın bu kararı yalnızca son taarruz ile ilgili değil elbette. İki ülke ortasındaki alakaların tabiatının sonucu bu aslında.
İlişkiler neden berbat?
İran ile Azerbaycan ortasında önemli meseleler var. Hudut bölgelerinde uyuşmazlık yaşıyor iki ülke. İran İhtilal Muhafızları sık sık Azerbaycan hududuna asker yığıyor. İran’da 25 milyon Azeri yaşıyor, bu nüfusun büyük bir kısmının İran’dan kopma eğilimi var. İran Azerbaycan’ın bu eğilimi körüklediğine inanıyor. Azerbaycan Devlet Lideri İlham Aliyev geçmişte İran’ın Azeri azınlığa yönelik tavrından şikayetçi olmuş, örneğin Azerilerin kendi lisanlarında eğitim görebilecekleri okulları olmadığını söylemişti. Bu tavırlar İran’ın reaksiyonuna yol açıyor.
İran, Azerbaycan’ın hem Türkiye hem de İsrail ile düzgün bağlantılar kurmasından da hoşnut değil. Hududunda bilhassa İsrail ile düzgün geçinen bir Azerbaycan’ın olması rahatsız ediyor İran’ı. Nihayet Azerbaycan-Ermenistan savaşında İran‘ın açıkça Ermenistan’ı desteklemesi aslında sıkıntılı olan münasebetleri düzgünce çıkmaza soktu.
Son elçilik baskınını tüm bunların sonucu olarak görmek zorlama üzere geliyor ancak İran’ın saldırıyı tüm taraflarıyla araştırma eğiliminde olmaması, polis sorgusunda olması gereken saldırganın televizyonlara çıkıp hareketini anlatmasına müsaade vermesi bu akının “mesaj” emelli olduğu argümanlarına haklılık kazandırıyor. Azerbaycan’ın “terör olayı” olarak değerlendirip kınadığı saldırıyı İran ısrarla ferdi bir hareket olarak niteliyor. Bu türlü yaklaşmasında anlaşılır bir taraf var aslında; saldırıyı terör hareketi olarak kabul etmesi durumunda İran ülkedeki yabancı misyonları koruyamadığı algısının oluşmasından çekiniyor. Ancak nedeni bu olsa da Azerbaycan İran’ın hücuma yaklaşımını “kayıtsızlık” olarak pahalandırıyor.
Ailevi nedenler açıklaması
Saldırıdan direkt doğruya İran’ı sorumlu tutan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Tahran’dan soruşturma talebinde bulunarak saldırganın elçilik binasına nasıl ulaşabildiğinin açıklanmasını istiyor. İran, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin “tüm taraflarıyla araştırılması” talmatına karşın olayı “adli vaka” olarak soruşturuyor, akının “siyasi nedenleri” konusunda Bakü’nün beklediği adımları atmıyor. İran medyasında da hükümetin bu tavrına dayanak veren yorumlar yer aldı. Yarı resmi Tasnim haber ajansı saldırganın elçiliğe beraberinde iki çocukla gelmiş olmasını olayın ailevi bir nedeni olduğunun delili olarak yorumladı.
İsrail’e Azeri elçi
İlişkiler açısından tamiri sıkıntı bir sürece girdi iki ülke. Tansiyonu azaltacak açıklamalar olmasına karşın durum pek parlak değil. İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Buyruk Abdullahiyan, Azerbaycan’ın Tahran Büyükelçiliği‘ne düzenlenen saldırıyı kınayarak, ilgilerin bu olaydan etkilenmesine Tahran ile Bakü’nün müsaade vermemesi gerektiğini söyledi. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile bir telefon görüşmesi yapan Abdullahiyan hücumun soruşturulması için iki ülkenin güvenlik üniteleri ortasında yakın işbirliği de önerdi. Bayramov’un öneriyi kabul etmesi elbette düzgün bir gelişme. Lakin buna karşın Azerbaycan, Tahran’dan diplomatlarını çekerek, muhtemelen büyükelçiyi de geri çağırarak ağır bir diplomatik cevap verdi.
Sonuçta, yalnızca tesadüf da olabilir fakat hücumun Bakü’nün bu ay İsrail’e birinci büyükelçisini atamasının akabinde gelmesi komplo teorisyenlerine yeterli materyal verecek bir gelişme doğrusu.
Tabii akın alakaları daha ne kadar makus tesirler bilinmez. Aslında üstte sıraladığım nedenlerden dolayı asla “iyi ilişkiler” kuramayan İran ile Azerbaycan’ın sıkıntıları son derece “köklü”, akın tabir yerindeyse mevcut tansiyonun “tuzu biberi” oldu.
İyi olmadı.
